Zygmunt August uważany był za jednego z najlepiej wykształconych, polskich monarchów. Przez lata zaliczany był też do był grona naszych najlepszych władców. Trzeba przyznać, że okres jego rządów to czasy złotego wieku, silnej gospodarki, rozwoju kultury, nauki i sztuki. Wszystko to korzystnie wpływało na wizerunek króla. Jednak dziś historycy starają się nieco tonować jego ocenę, podkreślając, że czasy w których panował były bardzo sprzyjające, a błędy które niewątpliwie też popełniał, nie były tak bardzo widoczne, ponieważ władca ten nie musiał mierzyć się z tak trudnymi sprawami, jak niektórzy inni królowie Polski.
Kim był Zygmunt II August?
Pochodzenie
Zygmunt II August urodził się 1 sierpnia 1520 roku w Krakowie. Pochodził z dynastii Jagiellonów. Jego ojcem był Zygmunt I Stary, a pradziadem Władysław Jagiełło. Matką Zygmunta Augusta była druga żona Zygmunta I, włoska księżniczka Bona Sfroza, córka księcia Mediolanu Giana Galeazzo Sforzy. Zygmunt August był ich jedynym synem, który dożył dorosłości.
Vivente rege
Dzięki staraniom swojej matki, Zygmunt August został koronowany na króla Polski jeszcze za życia swojego ojca. Miał wtedy 10 lat. I choć w praktyce państwem dalej rządził Zygmunt I (który od tego momentu zyskał sobie przydomek „Stary”), oficjalnie Polska miała dwóch królów. Był to pierwszy i jedyny taki przypadek w naszej historii.
Śmierć
Zygmunt II August zmarł 7 lipca 1572 roku w Knyszynie. Zwłoki władcy z wszelkimi honorami przewieziono do Krakowa i pochowano w katedrze na Wawelu. W wybudowanej przez jego ojca kaplicy Zygmuntowskiej, siostra Anna Jagiellonka ufundowała mu nagrobek. Serce Zygmunta Augusta pozostało w Knyszynie, jego ukochanym mieście. Jednak przez lata urna z sercem ostatniego Jagiellona zaginęła i do dziś nie została odnaleziona.
Panowanie Zygmunta II Augusta
Objęcie rządów
W latach od 1544 do 1548 młody Zygmunt August urzędował na Litwie jako wielki książę. W 1548 roku zmarł jego ojciec, Zygmunt I Stary. Zygmunt August powrócił do Krakowa, gdzie po pogrzebie zmarłego monarchy uroczyście objął rządy. Największym problemem z jakim musiał się zmierzyć w tych pierwszych latach, była burza wokół jego małżeństwa z Barbarą Radziwiłłówną, uznanego przez szlachtę za mezalians. Ostatecznie król okazał się niezłomny i doprowadził do koronacji swojej wybranki w 1550 roku.
Unia Lubelska
Do najważniejszych dat związanych z panowaniem Zygmunta Augusta należy niewątpliwie 1 lipca 1569 roku. To właśnie wtedy na sejmie w Lublinie została zawarta unia realna wiążąca ze sobą naród polski i litewski. Od tej pory Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie zostały zjednoczone pod wspólną nazwą – Rzeczpospolita Obojga Narodów. Oba państwa prowadziły wspólną politykę zagraniczną, miały wspólny sejm i wspólną monetę.
Kwestie wyznaniowe
Na tle innych władców, Zygmunt August miał bardzo swobodne podejście do kwestii wiary. Były to czasy reformacji i część szlachty postulowała utworzenie kościoła narodowego, na wzór Anglii. Choć z planów tych nic nie wyszło, a król zachował w pełni przynależność do kościoła rzymsko-katolickiego, nie był typem dewoty i wyróżniał się dużą tolerancją dla innych wyznań. Mówił: „nie jestem królem waszych sumień.” Jego działania, m.in. list o niesądzeniu za herezję z 1570 roku, przyczyniły się do uchwalenia już po jego śmierci aktu konfederacji warszawskiej gwarantującego tolerancję religijną.
Kultura i sztuka
Zygmunt August był miłośnikiem muzyki i literatury. Jego biblioteka, w której zgromadził około 3,5 tysiąca ksiąg, należała do najznakomitszych kolekcji w ówczesnej Europie. Na polecenie króla przebudowano też wiele zamków, np. w Niepołomicach czy Kamieńcu Podolskim. Jednak najcenniejszym skarbem, który kojarzymy z tym władcą, była bogata kolekcja arrasów sprowadzonych z Brukseli. Część z nich przetrwała do dziś w zbiorach wawelskich.
Żony Zygmunta Augusta
Elżbieta
Pierwszą żoną Zygmunta Augusta była Elżbieta z Habsburgów, nazywana Austriaczką, córka cesarza Ferdynanda I. Małżeństwo zostało zaaranżowane przez Zygmunta Starego, który chciał w ten sposób zapobiec konszachtom między Moskwą a Habsburgami. Królowa Bona, zagorzała przeciwniczka Habsburgów, nie popierała tego wyboru. Ślub odbył się 6 maja 1543 roku. Nieśmiała i niezbyt błyskotliwa Elżbieta musiała zmagać się nie tylko z niechęcią teściowej, ale także swojego własnego męża, którego dodatkowo odstręczał fakt, że chorowała na epilepsję. Habsburżanka zmarła dwa lata po ślubie.
Barbara
W 1547 roku Zygmunt August potajemnie poślubił Barbarę Radziwiłłównę. Choć do historii przeszła ona pod panieńskim nazwiskiem, tak naprawdę była wtedy wdową po wojewodzie trockim Stanisławie Gasztołdzie. Wszystko wskazuje na to, że Zygmunt August nawiązał z nią romans jeszcze za życia swojej pierwszej żony. Małżeństwo, prawdopodobnie zawarte z miłości, wywołało niemały skandal. Choć Barbara pochodziła z wysokiego rodu, jednak nie był to ród panujący, wiec król ożenił się ze swoją poddaną. Dodatkowo krążyły pogłoski o jej niemoralnym prowadzeniu się. Barbara zmarła w 1551 roku, a Zygmunt August bardzo przeżył tę stratę. Do legendy przeszły próby wywoływania ducha Barbary przez mistrza Twardowskiego.
Katarzyna
Wciąż licząc na męskiego potomka, w 1553 roku Zygmunt August ożenił się po raz trzeci z siedemnastoletnią, niedawno owdowiałą Katarzyną Habsburżanką, która była młodszą siostrą jego pierwszej żony. Związek nie należał do udanych, więc już kilka lat po ślubie Zygmunt II August starał się o jego unieważnienie. Jednak papież nie wyraził na to zgody. Od 1562 roku małżonkowie pozostawali w separacji.
Zygmunt II August – ciekawostki
Poczta Polska
Zygmunt II August przyczynił się do założenia Poczty Polskiej. W 1558 roku władca wydał stosowny dokument, w którym podkreślał, że ma ona służyć nie tylko dworzanom, ale też jego poddanym. Pierwsza siedziba poczty znajdowała się w Krakowie i obsługiwała połączenia z Wenecją i Wilnem. Posłańcy dostarczający listy nosili stroje z królewskim herbem.
Potomek
Czy Zygmunt August miał dzieci? Choć w oparciu o powszechnie znane źródła historyczne odpowiedź wydaje się oczywista, a król był wręcz podejrzewany o bezpłodność, tak naprawdę istnieją przypuszczenia, że Zygmunt August miał jedną lub nawet dwie nieślubne córki. Nie zmienia to faktu, że brak potomka z prawego loża przyczynił się do wygaśnięcia dynastii Jagiellonów, a tron po polskim władcy objął pierwszy król wybrany w drodze elekcji – Henryk Walezy.
„Do jutra”
Wielu współczesnych uważało Zygmunta Augusta za leniwego, ironicznie przezywano go też „dojutrkiem”, ponieważ wszystkie ważne decyzje odciągał w czasie i często powtarzał „Poczekajmy do jutra”. Wprawdzie kiedy już się namyślił potrafił być stanowczy i konsekwentny, zarzucano mu jednak, że nie wykorzystywał w całości swojego potencjału.