Zimna wojna – co to?
Co to jest zimna wojna? To okres w historii, w trakcie którego narastał konflikt między ZSRR i podlegającymi mu, socjalistycznymi państwami a blokiem państw demokratycznych, zachodnich. Był to więc konflikt na linii Wschód-Zachód, przy czym rywalizacja przebiegała na różnych polach. Zimną wojną zwie się umownie stosunki międzynarodowe, oparte na niemożności porozumienia oraz rozstrzygnięcia konfliktu w sposób militarny – w trakcie bezpośredniej konfrontacji.
Jako pierwszy terminu tego użył George Orwell, jednak upowszechnił się on dzięki książce Waltera Lippmana, noszącej tytuł “Zimna wojna”. Termin odnosił się do konfrontacji mocarstw zachodnich z ZSRR.
Historycy spierają się co do dokładnej daty rozpoczęcia zimnej wojny, jako że między aliantami już wcześniej narastały pewne konflikty. Po zakończeniu II wojny światowej nie byli również zgodni jak ma wyglądać powojenna mapa Europy – jedna strona pragnęła licznych państw demokratycznych, współpracujących ze sobą w pokojowy sposób, podczas gdy druga strona dążyła do poszerzenia swojej strefy wpływów – Stalin tworzył nawet ośrodki szkoleniowe dla komunistów z innych krajów, którzy mieli wracać następnie do swoich ojczyzn i dążyć do przejęcia władzy.
Czym dokładnie była zimna wojna? Definicja określa, iż pod tą nazwą kryją się napięte stosunki między ZSRR a USA, przy czym oba kraje posiadały swoich sojuszników. Nie mogło dojść do bezpośredniej, rozstrzygającej walki, więc walczono na dostępnych polach – politycznym, ideologicznym, militarnym, technicznym, gospodarczym. Trwał nawet wyścig zbrojeń, a także wyścig kosmiczny. Wszystko miało na celu pokazanie swojej potęgi i odniesienie zwycięstwa nad przeciwnikiem.
Cechy zimnej wojny
Zimna wojna była konfliktem między kapitalistycznym blokiem, na czele ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki a blokiem komunistycznym, na czele ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich. Okres ten pogłębił istniejące między blokami różnice. Cechą zimnej wojny był brak jawnych działań wojennych, przy jednoczesnym prowadzeniu wojny nieoficjalnej, peryferyjnej (czego przykładem jest na przykład wojna w Korei w latach 1950-1953) oraz stałym szykowaniu się do wojny bezpośredniej, na przykład przez ciągłe dozbrajanie się. Charakterystyczny dla czasów zimnej wojny jest właśnie wyścig zbrojeń. Był on spowodowany utrzymującym się stanem nieufności między obydwoma blokami.
Kolejną cechą zimnej wojny było podejmowanie starań do rozszerzania wpływów komunizmu – co samo w sobie powodowało brak możliwości wzajemnej, pokojowej koegzystencji na świecie. Z kolei Stany Zjednoczone oraz współpracujące z USA kraje starały się powstrzymać wpływy ZSRR. Doktryna Trumana (Harry Truman był 33 prezydentem USA w latach 1945-1953) zwana była właśnie doktryną powstrzymywania. Później trzeba było jednak opracować nową doktrynę, by zmniejszyć strefy wpływów ZSRR. Zyskała ona miano doktryny Dullesa, czyli doktryny odpychania (John Foster Dulles był Sekretarzem stanu USA od 26 stycznia 1953 do 24 kwietnia 1959 roku).
Cechą zimnej wojny był trwający konflikt ideologiczny i wojskowy, przy czym za najgorętszy uznaje się jej początkowy okres. Spoiwem obydwu bloków były sojusze polityczne i militarne. Dla bloku wschodniego Kominform i Układ Warszawski, a dla bloku zachodniego między innymi Traktat Brukselski (ustanawiał Unię Zachodnioeuropejską), Pakt Północnoatlantycki (NATO) i SEATO. W czasie zimnej wojny sprzymierzone ze sobą państwa zacieśniały również współpracę handlową i ekonomiczną.
Skutki zimnej wojny
Zimna wojna zakończyła się w roku 1991, kiedy nastąpił rozpad ZSRR. Od tamtej pory za największe mocarstwo na świecie uznawane są Stany Zjednoczone. Skutki zimnej wojny były łatwo zauważalne w Europie – byłe kraje socjalistyczne przeszły na kapitalistyczny model gospodarki i otworzyły się na świat. Istotnymi skutkami zimnej wojny było również utworzenie NATO 4 kwietnia 1949 roku – który to sojusz trwa do dziś i przystąpiły do niego kolejne kraje (w tym również Polska).
Rywalizujące ze sobą państwa w trakcie trwania konfliktu wydawały mnóstwo pieniędzy na osiągnięcie przewagi nad przeciwnikiem. Paradoksalnie dzięki temu nie tylko zwiększyło się ich zaplecze militarne – stawiano również na rozwój przemysłu i technologii. W dodatku względna równowaga sił sprawiła, że bezpośredni atak na wroga, który mógłby zaatakować z podobną siłą był nieopłacalny. W pewnym momencie owa równowaga sił stała się najlepszym gwarantem pokoju.
Skutki zimnej wojny odczuwane były w różnych miejscach na świecie – także w Azji Południowej, Ameryce Południowej i Afryce. W Afryce zresztą pewne konflikty – rozpoczęte właśnie w okresie zimnej wojny – pozostały nierozstrzygnięte do dziś. Zimna wojna i odgrodzenie jednej części Europy od drugiej “żelazną kurtyną” spowodowało również zacofanie bloku wschodniego, w porównaniu z państwami zachodnimi.
Filmy o zimnej wojnie
Jeśli kogoś interesuje zimna wojna, historia tego okresu jest dość często filmowana. Czasami są to filmy mówiące wprost o tym trudnym czasie i rywalizacji dwóch mocarstw. To na przykład “Polowanie na Czerwony Październik” z 1990 roku, “Most szpiegów” z 2015 roku, czy też “Jack Strong” – polski film z 2014 roku, oparty na prawdziwych wydarzeniach.
Niektóre filmy z kolei fantazjują na temat możliwych skutków podjęcia bezpośrednich działań wojennych w tym okresie, czyli wybuchu wojny nuklearnej. Opowiada o tym na przykład film “Nazajutrz” z 1983 roku, który wywołał poruszenie tak na Zachodzie, jak i na Wschodzie. Warto też obejrzeć film “Zimna wojna” z 2018 roku z 3 nominacjami do Oscara, który opowiada o trudnej miłości, dziejącej się właśnie w tym okresie. Ciekawe są również filmy opowiadające na przykład o wyścigu kosmicznym (lata 1955-1975), którego celem była eksploracja przestrzeni kosmicznej i wylądowanie na Księżycu. Opowiada o tym między innymi film “Pierwszy człowiek” z 2018 roku.