Dokładnie 9 października 1962 roku podczas wykopalisk archeologicznych kierowanych przez doktora Jerzego Gąssowskiego na Wzgórzu Staromiejskim w Sandomierzu natrafiono na przedziwne przedmioty. Okazały się to być bierki do gry w szachy. Znaleziono je w pobliżu kościoła św. Jakuba, a ich wiek określono na XII wiek lub najpóźniej pierwszą połowę XIII wieku.
Czytaj też: Arc. Jan-Krzysztof Duda zdradza 5 złotych zasad, o których powinien pamiętać każdy początkujący szachista
Znalezisko jest unikatowe nie tylko na skalę kraju, ale i Europy. Po pierwsze bierki są niemal w całości skompletowane – brakuje jedynie trzech. Ponadto znalezione szachy są najmniejszymi, jakie znamy z obszaru Polski. Maksymalnie mają one wielkość 2,5 centymetra. Wobec tego uważa się, że był to najprawdopodobniej podróżny zestaw do gry.
Skąd się wzięły w Sandomierzu tak wyjątkowe szachy? Nie wiadomo tego do końca. Przypisuje się ich pochodzenie konwentowi dominikanów, koło kościoła którego odkryto bierki. Niemniejszą zagadką dla naukowców było to, z jakiego materiału wykonano szachy. Najnowsze badania prowadzone przez uczonych z Uniwersytetu Warszawskiego ujawniły, co było surowcem dla bierek. Informuje o tym PAP.
Czytaj też: Przychodzi rycerz do lekarza. Jak wyglądała opieka zdrowotna w średniowieczu?
Szachy sandomierskie – wiadomo, z czego je wykonano
Zebranie próbek do badań DNA nie było łatwych zadaniem. Nie dość, że badacze chcieli uniknąć zniszczenia bierek, to jeszcze wielkim wyzwaniem było, aby skompletować pełną sekwencję genów mitochondrialnych. Na szczęście udało się tego dokonać, pobierając materiał z trzech okazów – dwóch z pierwotnego zestawu szachów i jednego, który został dorobiony później i nie pochodzi z XII-wiecznego kompletu.
Jak się okazało, szachy sandomierskie nie są wykonane z kości egzotycznych zwierząt, w tym kości słoniowej. Pierwszy zestaw bierek z wyraźnymi zdobieniami wykonano z kości konia, druga figura z kości krowy, a trzecia z późniejszego okresu z kości jelenia szlachetnego. Zatem cały materiał pochodził od zwierząt żyjących na terenie naszej strefy klimatycznej.
Czytaj też: Ciężki żywot średniowiecznych kobiet. Ówczesne lekarki zniknęły z kart historii
Odkrycie naukowców pozwoli teraz muzealnikom z Sandomierza, gdzie są przechowywane szachy, lepiej konserwować zabytek. Rozpoznanie materiału budulcowego jednak nie daje nam ciągle odpowiedzi, kto i gdzie wykonał ten najcenniejszy zabytek polskiego średniowiecza. Czy był to rzemieślnik z Polski? Włoski lub ruski specjalista? Na odpowiedzi przyjdzie nam jeszcze zapewne długo poczekać.