Władysław IV Waza był królem niejednoznacznie ocenianym przez historyków. Nie ulega wątpliwości, że władca ten był wielkim wizjonerem, ale większości planów politycznych nie udało mu się zrealizować. Jego zwolennicy podkreślają, że był znakomitym wodzem, bardzo zaangażowanym w sprawy wojskowe, a także wybitnym mecenasem ceniącym sztukę, muzykę i naukę. Podkreśla się też jego tolerancję i łagodzenie konfliktów pomiędzy katolikami i zwolennikami innych wyznań.
Kim był Władysław IV Waza?
Dzieciństwo i młodość
Władysław Waza, pierworodny syn króla Polski Zygmunta III Wazy i Anny Austriaczki, przyszedł na świat 9 czerwca 1595 roku w podkrakowskim, letnim pałacu w Łobzowie. Od małego był przygotowywany do roli następcy tronu. Jego edukacją zajmowali się najwybitniejsi nauczyciele, w tym ksiądz Piotr Skarga. Szybko wprowadzano go w sprawy polityczne. W latach 1624-25 Władysław pod pseudonimem Snopkowski odbył podróż po Europie, która znacznie poszerzyła jego horyzonty.
Elekcja
Władysław IV Waza jeszcze jako młody książę cieszył się szacunkiem i uznaniem nie tylko szlachty, ale też poddanych. Jego elekcja należała do najspokojniejszych i można powiedzieć, że była prawie jednomyślna. Dobrze ułożony, bezpośredni i otwarty, a także doskonale wykształcony Władysław, łatwo zaskarbił sobie poparcie. Jego jedyny kontrkandydat, szwedzki król Gustaw Adolf, praktycznie nie miał żadnych szans. 6 lutego 1633 roku, w katedrze na Wawelu, arcybiskup gnieźnieński włożył na głowę Władysława królewską koronę.
Śmierć
W 1648 roku król wraz z dworem wracał z Wilna do Warszawy. Zatrzymano się Mereczu na Litwie ze względu na chorobę królowej. Władysław miał się dobrze i jeszcze wybrał się na polowanie, z którego wrócił bardzo osłabiony. Zmarł w nocy z 19 na 20 maja. Za jedną z możliwych przyczyn śmierci podaje się przedawkowanie środków przeczyszczających, jednak nie jest to potwierdzona teza, możliwe, że wpływ miała jedna z licznych, przewlekłych chorób nękających władcę. Władysław IV Waza został pochowany na Wawelu, gdzie swoją nekropolię mają królowie Polski. Jego serce spoczęło w katedrze w Wilnie.
Dokonania Władysława Wazy
Pokój z Rosją
Niedługo po objęciu tronu, Władysław IV musiał zmierzyć się z problemem wojny z Rosją. Choć król przez kilka miesięcy chorował, przygotowane przez niego plany doprowadziły do zwycięstwa. W maju 1634 roku podpisano pokój wieczysty na mocy którego Polska otrzymała ziemię smoleńską, siewierską i czernichowską, a Władysław IV zrzekł się praw do moskiewskiego tronu.
Reformy wojskowe
Władysław IV Waza bardzo interesował się sprawami wojskowymi i dokładał wszelkich starań, aby jego armia należała do najlepiej wyposażonych i najnowocześniejszych. Modernizował i budował arsenały, rozbudował artylerię, ujednolicił wielkość armat i wprowadził większe działa. Planował też stworzenie flot wojennych.
Mecenat
Król był wielkim miłośnikiem sztuki. W jego zbiorach znalazły się dzieła najwybitniejszych, europejskich mistrzów. Nadwornymi malarzami Władysława byli Tomasz Dolabella, Pieter Claesz czy Bartłomiej Strobel. Władca fundował też liczne budowle, np. kaplicę w kemedulskim kościele na krakowskich Bielanach, kaplicę z domkiem loretańskim w kościele Matki Bożej Loretańskiej w Pradze, Arsenał w Warszawie. Do najsłynniejszych zabytków, które powstały za sprawą Władysława IV jest kolumna Zygmunta, którą ufundował, aby uczcić pamięć swojego ojca.
Władysław IV Waza – żony i dzieci
Cecylia Renata
W roku Władysław IV poślubił córkę cesarza Ferdynanda II Habsburga. Ślub odbył się per procura w kościele św. Augustyna w Wiedniu. Następnego dnia Cecylia Renata została koronowana na królową Polski. Była to pierwsza od czasów Władysława Łokietka koronacja poza Wawelem, co wywołało wielkie oburzenie wśród szlachty. Wykształcona, kulturalna i bardzo pobożna królowa z łatwością zjednywała sobie ludzi. Nie można jednak powiedzieć tego o Władysławie, który był bardziej zainteresowany swoją kochanką Jadwigą Łuszkowską. Cecylia Renata zmarła w 1644 roku, dzień po urodzeniu martwego dziecka.
Ludwika Maria Gonzaga
Po śmierci pierwszej żony Władysław starał się o rękę szwedzkiej królowej Krystyny, jednak bezskutecznie. W 1645 roku król poślubił francuską księżniczkę Marię Gonzagę de Nevers, córkę księcia Mantui Karola. Nowa królowa przyjęła imię Ludwika, ponieważ zgodnie z polską tradycją imię Maria zarezerwowane było jedynie dla Matki Boskiej. Nowa władczyni nie cieszyła się popularnością. Szlachta miała jej za złe mieszanie się do polityki, a królowa miała spory wpływ na swojego męża. Jednak to nie uczucie było jego powodem, a ogromny posag jaki wniosła.
Dzieci
Pierwsza żona Władysława IV trzy razy była w ciąży. Ich pierworodny syn, urodzony w 1640 roku Zygmunt Kazimierz Waza dożył siedmiu lat. Urodzona w 1642 roku Maria Anna Izabela zmarła niedługo po urodzeniu. W 1644 roku Cecylia Renata urodziła martwą córkę. Z małżeństwa z Marią Ludwiką król nie miał dzieci. Władysław IV Waza nie pozostawił po sobie oficjalnego potomka. Po śmierci władcy tron objął jego brat, Jan II Kazimierz Waza. Jednak tak naprawdę król miał jeszcze jednego syna – Władysława Konstantego, który był owocem jego romansu z mieszczką Jadwigą Łuszkowską.
Władysław IV Waza – ciekawostki
Odrzucone korony
Władysław IV Waza mógł być poczwórnym królem. Kiedy był jeszcze dzieckiem pojawiła się możliwość objęcia tronu szwedzkiego, jednak królewicz musiałby zostać wychowany w duchu protestantyzmu, a na to absolutnie nie zgadzał się jego ojciec, żarliwy katolik. Kiedy Władysław miał 15 lat, wydarzenia w Rosji sprawiły, że część bojarów wybrała go na cara. Warunkiem jednak było przejście na prawosławie. I tu znowu zaprotestował Zygmunt III Waza. Swojego króla widzieli w młodym królewiczu Wazie także Czesi. Tym razem nie musiałby zmieniać religii, ale takie rozwiązanie spowodowałoby konflikt z Habsburgami, który dla Zygmunta III był niedopuszczalny. I tym sposobem Władysław IV włożył tylko polską koronę. Wprawdzie formalnie był tytularnym królem Szwecji i Rosji, jednak w praktyce niewiele mu to dawało.
Opera
Władysławowi IV Wazie zawdzięczamy wystawienie pierwszej na ziemiach polskich opery. Ta forma sztuki niezwykle go zafascynowała podczas podróży do Włoch. Jeszcze za życia swojego ojca inicjował wystawianie spektakli operowych, a kiedy sam został królem oddał na ten cel jedną z sal Zamku Królewskiego. Jego staraniem wystawiono także pierwszą operę skomponowaną przez kobietę, włoską kompozytorkę Franceskę Caccini.
Choroby
Władysław IV Waza był bardzo chorowitym władcą. Już od młodości nękały go różne mniej lub bardziej poważne schorzenia. Głównymi chorobami, podawanymi w większości źródeł, były podagra i kamica nerkowa. Król cierpiał też na bóle krzyża, dolegliwości żołądkowe, bóle głowy, bezwład w nogach, a pod koniec życia dotknęła go częściowa głuchota. Przypuszcza się, że mógł mieć także kiłę.