Jak to się stało, że podrzędny książę o niewielkiej posturze, do którego już we wczesnych latach przylgnęło prześmiewcze przezwisko, stał się jednym z najważniejszych monarchów w naszej historii? Władysław Łokietek, choć niepozorny, był człowiekiem o wielkich ambicjach. Wprawdzie do jego sukcesu w dużej mierze przyczyniło się zwykłe szczęście, nie da się jednak ukryć, że jego upór, wytrwałość i niezrażanie się porażkami były godne podziwu. To właśnie Władysław I Łokietek, wnuk Konrada Mazowieckiego, przyrodni brat Leszka Czarnego, dokonał tego, czego nie udało się zrobić wielu jego poprzednikom – przywrócił Polsce status królestwa.
Kim był Władysław I Łokietek?
Dzieciństwo i młodość
Rodzicami Władysława Łokietka byli dzielnicowy książę kujawski Kazimierz I i księżniczka opolska Eufrozyna. Nie jest znana dokładna data urodzin przyszłego króla. Historykom udało się ustalić, że przyszedł na świat miedzy marcem 1260, a styczniem 1261 roku. Ponieważ Władysław był trzecim z kolei synem, jego pozycja nie była obiecująca. Nie dość, że odziedziczone po ojcu ziemie miały niewielkie znaczenie, to jeszcze musiał dzielić je z młodszymi braćmi.
Ambicje
Władysław Łokietek nie zadowalał się tym, co dostał od losu. Waleczny książę z różnym skutkiem dążył do przejęcia władzy nad kolejnymi prowincjami. Do drodze musiał mierzyć się z licznymi rywalami. Wygnany z kraju przez czeskiego króla Wacława II, po czterech latach powrócił. Tym razem szczęście bardziej mu sprzyjało. Śmierć kilku znaczących kandydatów do polskiego tronu sprawiła, że odważył się sięgnąć po koronę, o której od ponad stu lat marzyli też inni Piastowie.
Żona i dzieci
Najprawdopodobniej jeszcze na przełomie lat 70. i 80. XIII wieku Władysław został wyswatany z księżniczką kaliską Jadwigą Bolesławówną. Żona aktywnie wspierała jego polityczne plany, a podczas buntu krakowskiego wójta Alberta nawet dowodziła obroną Wawelu. Para miała sześcioro dzieci, jednak wieku dorosłego dożyło tylko troje. Syn Kazimierz został królem Polski i swoimi rządami jako jedyny w naszej historii zasłużył sobie na przydomek „Wielki”. Najstarsza córka Kunegunda poślubiła księcia świdnickiego Bernarda, natomiast Elżbieta została królową Węgier, a jej syn Ludwik Węgierski zasiadł na tronie polskim po wygaśnięciu dynastii Piastów.
Śmierć
Śmierć Łokietka miała miejsce 2 marca 1333 roku i najprawdopodobniej była skutkiem wylewu. Król został pochowany w katedrze na Wawelu, która od tego czasu stała się nekropolią polskich władców. Następca Władysława Łokietka, jego syn Kazimierz Wielki, ufundował mu nagrobek z rzeźbioną podobizną władcy spoczywającą na tumbie. Taki typ pomnika stał się wzorem dla kolejnych, królewskich nagrobków w katedrze na Wawelu.
Koronacja Władysława Łokietka
Starania o koronę
Już w 1314 roku Władysław Łokietek podjął starania o koronę polską. Aby osiągnąć swój cel nie tylko musiał zyskać poparcie Stolicy Apostolskiej, ale też pokonać opozycję. Zarówno możnowładcy, jak i książęta dzielnicowi obawiali się wzmocnienia władzy centralnej, ponieważ oznaczało to dla nich ograniczenie wpływów. Przeciwko koronacji opowiadał się także król Czech, Jan Luksemburski. Mimo wielu trudności w 1319 roku udało się uzyskać zgodę na koronację Łokietka od papieża Jana XXII.
Katedra na Wawelu
Przed okresem rozbicia dzielnicowego, królowie Polski koronowani byli w katedrze w Gnieźnie. Łokietek jako pierwszy władca koronował się na Wawelu. Od tego czasu krakowska katedra stała się miejscem koronacji polskich władców. Nawet kiedy Zygmunt III Waza przeniósł stolicę do Warszawy, monarchowie podtrzymywali tę tradycję i na ceremonię koronacji przybywali do Krakowa.
Znaczenie koronacji
20 stycznia 1320 roku arcybiskup gnieźnieński Janisław włożył koronę na głowę Władysława Łokietka i jego żony Jadwigi. Wydarzenie to scaliło Polskę, kończąc okres rozbicia dzielnicowego. Ośrodek władzy został przeniesiony do Krakowa, a Polska zyskała znaczenie na arenie międzynarodowej.
Panowanie Władysława Łokietka
Walki z Krzyżakami
Jeszcze przed swoją koronacją Władysław Łokietek poprzez niefortunne układy z Krzyżakami utracił Pomorze Gdańskie, którego nie udało już się odzyskać. W latach 1329-1332, już jako król, prowadził wojnę z zakonem. Rozegrana 27 września 1331 roku bitwa pod Płowcami, choć uznana za wielki sukces strony polskiej, nie rozwiązała problemu. Oprócz Pomorza, Krzyżacy zagarnęli też Kujawy.
Sojusznicy
Dużym wsparciem dla Władysława, zarówno podczas starań o koronę, a także już w czasach panowania, był sojusz z Węgrami. W 1320 roku jego córka, Elżbieta Łokietkówna, poślubiła węgierskiego króla Karola Roberta. Drugim sojusznikiem Łokietka został litewski książę Giedymin. Przypieczętowaniem tego porozumienia było małżeństwo królewicza Kazimierza z Aldoną Giedyminówną.
Ocena rządów
Choć można powiedzieć, że w zjednoczeniu państwa po rozbiciu dzielnicowym Łokietkowi w dużej mierze pomogły szczęśliwe zbiegi okoliczności, gdyby nie jego upór, historia naszego kraju mogłaby potoczyć się zupełnie inaczej. Niewątpliwie był to największy sukces tego władcy. Za jego porażki uznaje się utratę Pomorza Gdańskiego i Kujaw na rzecz Krzyżaków. Choć niektórzy twierdzą, że panowanie Łokietka wcale nie należało do najwybitniejszych, pojawiają się też głosy, że władca ten został przyćmiony przez swojego syna, a udane rządy Kazimierza Wielkiego były możliwe, ponieważ ojciec przygotował mu solidne podstawy.
Władysław Łokietek – ciekawostki
Przydomek
Skąd wziął się przydomek „Łokietek”? Najczęściej pojawiające się wytłumaczenie związane jest ze wzrostem króla. Łokieć był kiedyś jednostką miary, a Władysław był bardzo niski i drobny, czasem nawet nazywano go karłem. Jest też jednak inne wytłumaczenie. Możliwe, że jeszcze w czasach rozbicia dzielnicowego Władysława zaczęto pogardliwie nazywać Łokietkiem w odniesieniu do niewielkich rozmiarów jego księstwa.
Jaskinia Łokietka
Historycy nie są zgodni co do tego, gdzie przebywał Łokietek podczas swojego wygnania w latach 1300-1304. Legenda mówi, że uciekając przed Wacławem schronił się na kilka tygodni w jednej z jaskiń w okolicach Ojcowa. Ocalił go pająk, który zasłonił wejście do groty pajęczyną i w ten sposób zmylił czeskich żołnierzy wysłanych w pościg za Władysławem. Do dziś miejsce to nazywane jest Jaskinią Łokietka.
Bunt wójta Alberta
Jednym z najważniejszych wydarzeń, które przyczyniły się do umocnienia władzy Władysława Łokietka, było stłumienie buntu, który wybuchł wśród krakowskich mieszczan niemieckiego pochodzenia. Na jego czele stanął wójt Albert. Łokietek bardzo surowo i bezwzględnie ukarał buntowników, a do legendy przeszedł test na polskość polegający na powtórzeniu słów, które sprawiały wyjątkowy problem cudzoziemcom. Każdego, kto nie potrafił wypowiedzieć „soczewica, koło, miele, młyn” skazywano na śmierć.