Około 10 milionów lat temu Paratetyda obejmowała obszar większy niż dzisiejsze Morze Śródziemne. Na współczesnej mapie wody tego jeziora rozciągałyby się od włoskich Alp po Kazachstan w Azji Środkowej. Ekosystem Paratetydy był wyjątkowy i obejmował setki gatunków zwierząt – od mięczaków i skorupiaków, po małe wieloryby i delfiny, które ewoluowały, aby dostosować się do słodkowodnego środowiska.
Choć po prehistorycznym jeziorze dziś pozostało jedynie wspomnienie, to naukowcy z Uniwersytetu w Utrechcie w Holandii postanowili zbadać jego burzliwą przeszłość. Sprawdzili, co doprowadziło do spadku poziomu wód i wymarcia większości żyjących w nich zwierząt.
Sugerowane położenie megajeziora Peretetyda / (Utrecht University)
Największa susza miała miejsce prawie 8 mln lat temu
Geolog Wout Krijgsman i jego koledzy zbadali skamieniałości, skały osadowe i geologię obszaru wokół Morza Czarnego, leżącego w centrum dawnej lokalizacji Paratetydy. Dzięki zgromadzonym danym oraz modelowaniu poziomu wód w całym regionie, byli w stanie zidentyfikować cztery główne spadki poziomu wody na przestrzeni kilku milionów lat.
Najpoważniejszym spadkiem był ostatni – odnotowany między 7,65 mln a 7,9 mln lat temu, który otrzymał miano Great Khersonian Drying. Poziom wody w Paratetydzie spadł wówczas aż o 250 metrów, co sprawiło, że megajezioro zostało podzielone na mniejsze zbiorniki. Wzrost zasolenia wód w nowo powstałych jeziorach i ich mniejsze rozmiary mogły sprawić, że przestały nadawać się do życia dla większości organizmów żyjących wcześniej w Paratetydzie.
Według obliczeń naukowców w krytycznych suchych okresach megajezioro mogło stracić do 70 procent swojej powierzchni i aż jedną trzecią objętości. Natomiast w szczytowym momencie mogło mieć powierzchnię około 2,8 miliona kilometrów kwadratowych i zawierać ponad 10 razy więcej wody niż wszystkie współczesne jeziora na naszej planecie.
Gdzie podziały się te ogromne ilości wody? Część wyparowała w czasie dramatycznych susz, a skąpe deszcze nie zdołały uzupełnić braków. Ponadto postępujące zmiany w krajobrazie i przesunięcia tektoniczne sprawiły, że pozostałości Paratetydy ostatecznie „spłynęły” do Morza Śródziemnego. Geolodzy szacują, że megajezioro przetrwało na terenach dzisiejszej Europy i Azji około 5 milionów lat.
Wysychające jezioro zmieniło ekosystem kontynentu
Zmiany temperatury, opadów i wysychanie ogromnych obszarów Paratetydy wywołało także zmiany na lądzie w całej Eurazji. Jak ustalili naukowcy, po wielkiej suszy lasy zaczęły zastępować środowiska otwarte, ale zmieniały się też same rodzaje lasów. Inne niedawne badanie pokazuje, w jaki sposób obniżający się poziom wód Paratetydy zamienił linie brzegowe megajeziora w łąki, zapewniając żyzny grunt i tworząc środowisko przyjazne ewolucji zwierząt lądowych.
Zmiany krajobrazu i ekosystemu związane ze zmianami klimatycznymi pozostają dziś bardzo istotnym tematem. Miliony lat po wyschnięciu Paratetydy historia tego jeziora może być dla nas przypomnieniem o zagrożeniach, przed którymi stoimy dzisiaj.
Źródło: Scientific Reports.