Szok wyborczy

W I turze wyborów prezydenckich jesienią 1990 r. Tadeusz Mazowiecki przegrał z człowiekiem z teczką Stanisławem Tymińskim.
Szok wyborczy

25 listopada 1990 roku. Niedziela. Późny wieczór. Pałacyk przy ulicy Foksal w Warszawie. Własność rządu. Tu zwolennicy premiera Tadeusza Mazowieckiego czekają na wyniki pierwszych w powojennej Polsce powszechnych, demokratycznych wyborów prezydenckich. Dziesięć dni przed wyborami na zadane przez CBOS pytanie: „Na kogo głosowałby Pan/Pani, gdyby wybory odbyły się w najbliższą niedzielę?” 30, 5 proc. Polaków odpowiedziało – na Wałęsę, 20,6 – na Mazowieckiego, 12,6 – na Tymińskiego. Gdy po zamknięciu lokali wyborczych telewizja państwowa podała wyniki „infasu”, czyli niemieckiej firmy pytającej przed lokalami wyborczymi, jak Polacy głosowali, mało kto na Foksal chciał wierzyć w to, co widzi. Lech Wałęsa 39,96 proc. głosów, Stanisław Tymiński 23,1 proc., Tadeusz Mazowiecki 18,08 proc., Włodzimierz Cimoszewicz 9,21 proc., Roman Bartoszcze 7,15 proc., Leszek Moczulski 2,50 proc. Niesamowity szok. Rzeczniczka prasowa rządu Małgorzata Niezabitowska przyjmuje kondolencje. Wicemarszałek senatu Zofia Kuratowska z wypiekami na twarzy mówi o Tymińskim: „To polityczny Kaszpirowski!”. Aleksander Małachowski wieszczy, że partia niezadowolonych, która głosowała na Tymińskiego, za rok internuje Wałęsę w Belwederze. Z pokoju obok słychać muzykę, kelnerzy wnoszą kanapki. Choć telewizorów jest w  pałacyku na Foksal kilka, to telewizja tylko jedna. Państwowa. Istnieje wciąż komunistyczny twór o  nazwie Komitet ds. Radia i Telewizji, którego prezesem jest Andrzej Drawicz. Powołał go na to stanowisko przegrany w wyścigu do prezydenckiego fotela, ale wciąż urzędujący premier Tadeusz Mazowiecki. Mimo takiego wpływu na telewizję kampania Mazowieckiego była słaba. Premier przed kamerą niewyraźnie bąkał, zastanawiał się nad każdym zdaniem. Śmiech budził spot wyborczy pokazujący premiera na spacerze w Łazienkach. Widać na nim było otaczających go oficerów BOR. Jednym słowem – zamiast zamierzonego efektu pokazania kandydata jako zwykłego człowieka – uzyskano obraz oderwanego od codzienności smutnego urzędasa. Otoczenie Mazowieckiego nie do końca zdawało sobie sprawę, jak potężną bronią w walce wyborczej jest telewizja. Za to świetnie rozumiał to Tymiński, mieszkający na stałe w Kanadzie. Zdawał sobie sprawę, że w telewizji ważniejsze niż słowa są obraz i muzyka. Jego sztab pokazywał zdjęcia z wieców wyborczych. Rozentuzjazmowane tłumy wielbiące kandydata. Okrzyki: „Polsce potrzebna jest świeża krew!”, ktoś podający dziecko kandydatowi – takie obrazki wklejono do spotów Tymińskiego. Najgorzej wypadł w telewizji Moczulski, który skrzeczącym głosem wyrecytował widzom swój program. Konsekwencją była jego całkowita przegrana.

Stanisław Tymiński to 42-letni polonus. Mieszkał w Kanadzie i w Peru. Wraz z żoną Graciellą był właścicielem peruwiańskiej telewizji kablowej. Według amerykańskiego korespondenta „Gazety Wyborczej”  telewizja ta kradła programy za pomocą anteny satelitarnej. Obrzydzano zresztą kandydata na prezydenta na wiele sposobów. Adam Michnik na posiedzeniu Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego nazywał go „indiańskim mesjaszem i hochsztaplerem”, przytaczano uzyskane z biura paszportowego informacje, że przyjeżdżał do Polski przez rządzony przez Kaddafiego Trypolis, stolicę światowego terroryzmu.

W  1990 roku wiece wyborcze  były całkowitą nowością. Ci, którzy dziś oburzają się na brutalizację życia politycznego, widocznie nie uczestniczyli w wiecu wyborczym Tymińskiego w Hali Gwardii w Warszawie (na ścianie wciąż wisiała reklama Peweksu). Na wiec przyszedł tłum biednie ubranych ludzi. Czapki uszanki ze sztucznego futra i ortalionowe kurtki. Taki PRL-owski sznyt. Wystąpienie Tymińskiego non stop przerywano. Zwolennicy Lecha Wałęsy krzyczeli: „Do Peru!”, „Kiszczak z tobą!”, „KGB!”, „Prowokator!”. „Doswidania!”, „Targowica ’90”, „Gdzie wtedy byłeś? W Trypolisie!”, „Oddaj polski paszport”, „Uciekaj póki czas!”.

 

W dzień po pierwszej turze wyborów, do dymisji podaje się premier Mazowiecki z całym rządem. Obywatelski Klub Parlamentarny uchwala zaś poparcie dla Wałęsy. W proteście opuszcza go poseł Adam Michnik. Późnym wieczorem z innymi dziennikarzami i posłami czekamy na przyjazd Wałęsy z Gdańska. Gdy wreszcie zjawia się późnym wieczorem, wyrzuca Michnikowi i Geremkowi, że jeździli za granicę i tam go oczerniali. Zza kolumny, bo OKP obraduje w Sali Kolumnowej sejmu (tej, w której dziś obradują komisje śledcze), wychyla się Michnik i woła: „To, co ty powiedziałeś, że ludzie pochodzenia żydowskiego mają się ujawnić, a ja jestem Polakiem żydowskiego pochodzenia, dla mnie było splunięciem w twarz. Ja ci to będę pamiętał. W tej kampanii doszło do głosu kłamstwo, pomówienie, nienawiść. Za mówienie nieprawdy odpowiedzialny jesteś ty!”.  Ale jednocześnie Michnik zastrzega, że szybciej sobie utnie rękę, niż zagłosuje na Tymińskiego. Przed drugą turą odbywa się coś na kształt debaty. Ale nie była to klasyczna debata, lecz wspólna konferencja prasowa Wałęsy i Tymińskiego. Organizuje ją państwowa telewizja. Odpowiedzialny za jej organizację jest ówczesny wiceprezes zarządu TVP, a dziś szef Rady do spraw Radiofonii Jan Dworak. Prowadzą ją dwaj dziennikarze zaaprobowani przez sztaby wyborcze. Są to Maciej Wierzyński, wówczas szef biura Radia Wolna Europa w Polsce, a dziś TVN24, i znany publicysta Michał Komar. Na sali są dziennikarze, którzy zadają kandydatom pytania. Pamiętam atmosferę wrogości, wręcz agresji wobec Tymińskiego. Jakby siedzący na sali dziennikarze czuli się obrażeni faktem, że to on przeszedł do drugiej tury, a nie Mazowiecki. Tymiński wszystkie zaczepki, czasem obraźliwe wręcz pytania, przyjmował z kamiennym spokojem i uśmiechem na twarzy. Wierzyński, który w debacie był sekundantem Wałęsy, opowiadał mi po latach anegdotę. Miał pilnować, by obaj kandydaci na prezydenta dostali tyle samo czasu na wypowiedzi. Gdy Tymiński mówił zbyt długo, Wierzyński próbował mu przerwać. Poczuł wtedy, że Wałęsa kopie go pod stołem, dając do zrozumienia, by tego nie robił. Potem szepcze mu do ucha: „Niech gada, bredzi takie głupoty, że czym dłużej mówi, tym bardziej się ośmiesza”. To podczas tej konferencji Tymiński pokazał słynną potem czarną teczkę, rzekomo zawierającą  materiały kompromitujące Wałęsę. Na wezwanie jednego z dziennikarzy, by je pokazał, odmówił.

Druga tura wyborów prezydenckich odbyła się 9 grudnia. Wałęsa otrzymał 74,25 proc. głosów, Tymiński 25,75 proc. Tymiński wystartował także w  wyborach prezydenckich w 2005 roku. Uzyskał 0,16 proc. głosów.