Czym jest sukcesja ekologiczna?
Co to jest sukcesja ekologiczna? To kierunkowy proces, który przebiega etapami. Jest to proces uporządkowany, który dotyczy przekształcania się biocenoz. Samo słowo pochodzi od słów “bios”, czyli „życie” i “koinós”, czyli „wspólny” – dotyczy populacji organizmów i mikroorganizmów danego środowiska. Chodzi tu zarówno o fitocenozę, czyli zbiór organizmów roślinnych, jak i zoocenozę, czyli zbiór organizmów zwierzęcych, a także mikrobiocenozę, czyli właśnie zbiór mikroorganizmów.
Populacje tych organizmów – choć odrębne – są ze sobą w jakiś sposób połączone, choćby przez zależności pokarmowe. Tworzą całość, która pozostaje w stanie homeostazy, czyli przy utrzymaniu względnie stałych parametrów. Określenie “homeostaza” odnosi się przede wszystkim do procesów w przyrodzie, które podlegają samoregulacji. Co to jest sukcesja ekologiczna? Jest to sukcesja wspomnianych wcześniej biocenoz, czyli ich zmiana – następstwo.
Chodzi tu zatem o pewne kierunkowe zmiany, którym zawsze podlega środowisko i które zmierza w określonym kierunku. Przy tym nawet kiedy już osiągnie klimaks, czyli stadium końcowe, nadal będzie podlegać pewnym zmianom, lecz już zachodzącym wolniej. Klimaks uznaje się więc niejako za etap stabilny.
Jakie są etapy sukcesji ekologicznej?
Etapy sukcesji ekologicznej następują kolejno po sobie, jako że jest to proces kierunkowy. Sukcesja przebiega przez seralne stadia, zaczynając od stadium pionierskiego, a kończąc na stadium klimaksu. Proces ten dzieli się na pierwotny i wtórny. Sukcesja wtórna i pierwotna to typy sukcesji ekologicznych, które również dzielą się na kolejne etapy.
We wczesnych stadiach możemy obserwować występowanie gatunków pionierskich, a w miarę postępowania procesu zwiększa się różnorodność gatunkowa. Na początkowych etapach dominują więc te gatunki, które mają zdolności do kolonizowania nowych terenów, chociaż cechują się mało konkurencją. Później nie ma już potrzeby kolonizacji – zwiększa się zatem konkurencyjność gatunkowa. Przy tym przebieg sukcesji uzależniony jest od 3 procesów:
- Udostępniania – gatunki należące do poprzedniego stadium rozwojowego tak przekształcają środowisko naturalne, że umożliwiają rozwijanie się w nim i egzystencję gatunków charakterystycznych dla kolejnych stadiów.
- Hamowania – gatunki poprzedniego stadium pozwalają na opanowanie środowiska przez gatunki następnego stadium dopiero po ich wyginięciu.
- Tolerancji – w późnych etapach sukcesji pojawiają się nowe gatunki, które wypierają poprzednie, jako że są lepiej przystosowane do tolerowania środowiska o niskich poziomach zasobów. To właśnie te konkurencyjne gatunki będą zatem dominować w biocenozach klimaksowych.
Sukcesja ekologiczna pierwotna
Stadia sukcesji są różne. Prowadzą od opanowywania nowego terenu przez gatunki będące dobrymi kolonizatorami, aż do chwili, gdy uzyskana zostaje względna stałość – z dominacją gatunków, które są konkurencyjne i świetnie sobie radzą w środowisku, które posiada niskie poziomy zasobów, a więc w którym życie jest trudniejsze.
Sukcesja ekologiczna pierwotna to typ sukcesji ekologicznej, która rozpoczyna się od zasiedlenia dziewiczego terenu. Chodzi tu o zasiedlanie takiej powierzchni, która jest pozbawiona pierwotnej roślinności na przykład na skutek jakiegoś wypadku i na której następuje kolonizacja przez rozmaite gatunki.
W konsekwencji ich występowania zmienia się jakiś czynnik środowiskowy, albo też kilka czynników. Dzięki temu teren może zostać zasiedlony przez kolejne gatunki. Co to sukcesja pierwotna? Jest to więc proces, w którym ogromną rolę odgrywają gatunki pionierskie. Ich zadaniem jest kolonizacja obszaru dotychczas niezasiedlonego, albo takiego, który utracił swoją naturalną faunę i florę z jakiegoś powodu – na przykład po wybuchu wulkanu.
Warto wiedzieć, że sukcesja pierwotna jest długotrwała i dąży do osiągnięcia stadium zrównoważonego, czyli klimaksu. Charakterystyczne dla tego początkowego etapu jest istnienie niewielu zależności w środowisku, pomiędzy różnymi gatunkami. Z czasem jednak zależności pomiędzy nimi stają się coraz bardziej zaawansowane. Proces ten dzieli się na następujące etapy:
- stadium przedsukcesyjne
- stadium migracyjne
- stadium kolonizacji
- stadium współzawodnictwa
- stadium stabilizacji.
Sukcesja ekologiczna wtórna
Sukcesja naturalna określa naturalne przemiany, zachodzące w przyrodzie – kolejne etapy, które prowadzą do zmiany składu środowiska naturalnego i jeszcze lepszego dostosowywania się kolejnych gatunków do warunków siedliskowych. Istnieją różne rodzaje sukcesji ekologicznej – w tym sukcesja wtórna.
Sukcesja ekologiczna wtórna to proces naturalny, jednak mający miejsce na obszarze zmienionym przez człowieka. Jest to więc system półnaturalny lub sztuczny – i właśnie on jest punktem wyjścia do dalszych, kierunkowych zmian.
Przykładem są tereny porolne, czyli takie na których niegdyś uprawiano zboże czy warzywa, a które przestały być użytkowane w ten sposób i leżą odłogiem. Na tych terenach również zachodzą zmiany, jednak jako że punkt wyjścia jest inny, inne są także stadia sukcesji i jej koniec – finał to odtworzenie naturalnego zbiorowiska, charakterystycznego dla tego terenu i warunków środowiskowych. Niestety, rzadko kiedy odtworzenie to jest identyczne jak przed ingerencją człowieka.
Znaczenie sukcesji w przyrodzie
Sukcesja ekologiczna ma wielkie znaczenie – i to zarówno dla samej przyrody, jak i dla działalności człowieka. Przede wszystkim dzięki niej tereny puste przekształcają się w takie obszary, na których przyroda kwitnie, a życie się rozwija. Sukcesja ekologiczna tworzy zatem kolejne miejsca, które mogą być zasiedlane przez organizmy żywe. Zmienia krajobraz – może nawet zmienić tereny wodne w tereny lądowe i nie tylko.
To również szansa na odtworzenie biocenoz po różnych wypadkach i klęskach żywiołowych. Bardzo dobrze zatem, że istnieje w przyrodzie coś takiego jak sukcesja. Biologia wskazuje, że to uporządkowany proces przekształcania ekosystemu, w trakcie którego zachodzą stopniowe zmiany.
Ma to duże znaczenie tak dla fauny i flory, jak i dla człowieka, który może zagospodarować nowe tereny, ale również pozwolić na naturalne przekształcenie się obszarów, z których już nie korzysta.