Stanisław Leszczyński postrzegany jest jako jeden ze słabszych królów w naszej historii. Jego panowanie w latach 1704-1709 oraz 1733-1736 było ciągłą walką z władcami z dynastii Sasów – najpierw Augustem II, a potem Augustem III. Każdy z nich uparcie walczył o polski tron. Najprawdopodobniej to od ciągłych sporów ich stronników powstało powiedzenie „od Sasa do Lasa”, które do dziś używane jest kiedy mamy do czynienia z występowaniem dwóch skrajności. Jednak choć jako król Polski Stanisław Leszczyński nie jest oceniany pozytywnie, człowiek ten odniósł w swoim życiu wiele sukcesów. Był znany w całej Europie jako wybitny humanista, a także mecenas kultury i sztuki.
Historia Stanisława Leszczyńskiego
Młode lata
Kim był Stanisław Leszczyński? Pochodził z rodziny wpływowych magnatów wielkopolskich. Jego rodzicami byli podskarbi koronny Rafał Leszczyński i Anna z Jabłonowskich. Stanisław Leszczyński urodził się 20 października 1677 roku we Lwowie. W młodości uczęszczał do protestanckiego gimnazjum w Lesznie. Biegle posługiwał się kilkoma językami, a wszechstronne wykształcenie uzupełnił podczas podróży po Europie. W 1698 roku Leszczyński poślubił Katarzynę z Opalińskich, z którą miał dwie córki – Annę, która zmarła w wieku o18 lat oraz Marię – przyszłą królową Francji.
Pierwsza elekcja
Za życia swojego ojca Stanisław Leszczyński był zwolennikiem rządów Augusta II, jednak później zmienił zdanie i poparł opozycję dążącą do obalenia Sasa. Po detronizacji Augusta II szwedzki król Karol XII niespodziewanie zaproponował kandydaturę Stanisława Leszczyńskiego na króla Polski. Elekcja odbyła się 12 lipca 1704 roku, a koronacja nowego władcy miała miejsce 4 października 1705 roku w Warszawie. Jednak August II nie zamierzał tak łatwo ustąpić. Dopiero rok później udało się wymusić jego abdykację.
Detronizacja
Stanisław Leszczyński król nie przejawiał zbyt dużej inicjatywy, choć pokładano w nim spore nadzieje. Był w dużej mierze zależny od Karola II. Kiedy szwedzki władca poniósł porażkę pod Połtawą w 1709, Leszczyński został zmuszony do opuszczenia kraju. W 1712 roku, na mocy ugody z Augustem II Mocnym zrzekł się władzy, choć zachował prawo do tytułowania się królem.
Próba odzyskania tronu
Sytuacja Leszczyńskiego poprawiła się po ślubie jego córki Marii z Ludwikiem XV. Kiedy zmarł August II Mocny, ze wsparciem zięcia Leszczyński podjął próby powrotu na polski tron. 12 września 1733 roku ponownie został wybrany królem. Jednak już miesiąc później zwolennicy Wettinów wybrali swojego króla, którym został August III Sas. Konflikt pomiędzy stronnikami obu monarchów zakończył się ostatecznie zwycięstwem Augusta III. Stanisław Leszczyński wyjechał do Francji, gdzie został mianowany władcą Lotaryngii. Bardzo ceniony przez miejscową ludność, nazywany był tam „królem dobrodziejem”.
Stanisław Leszczyński – reformy i dokonania
Reformy
Stanisław Leszczyński zdawał sobie sprawę, że Rzeczpospolita wymaga głębokich reform. Postulował zniesienie pańszczyzny i oczynszowanie chłopów, bronił praw mieszczan, chciał nałożyć podatki na szlachtę i wzmocnić armię. Poza tym Leszczyński był zwolennikiem zniesienia wolnej elekcji i wprowadzenia monarchii konstytucyjnej. Swoją wizje naprawy kraju przedstawił w napisanym w 1749 roku dziele: Głos wolny wolność ubezpieczający.
Mecenat
Choć jako król Polski Stanisław Leszczyński nie odniósł sukcesów, we Francji dał się poznać jako wybitny mecenas sztuki i kultury. Budował liczne pałace i parki, z których najwspanialszy był okazały zespół architektoniczno-urbanistyczny z pałacem królewskim w Nancy, dziś zaliczany do najpiękniejszych w całej Europie. Poza tym stworzył też sieć magazynów na zboże, organizował liczne akcje charytatywne, a także założył Akademię Stanisława i Szkołę Rycerską.
Twórczość
Stanisław Leszczyński był pisarzem, filozofem i tłumaczem. Jego twórczość szczególnie rozwinęła się w okresie kiedy już mieszkał w Lotaryngii. Jako żarliwy katolik, przetłumaczył z francuskiego sporo ważnych dzieł religijnych. Duże znaczenie w jego twórczości miały też wątki polityczne. W 1725 napisał Rady, w których udziela wskazówek swojej córce przed jej zamążpójściem. Leszczyński często tworzył pod różnymi pseudonimami. Swoim pracom filozoficznym zawdzięcza przydomek le sage de l’Europe – mędrzec Europy.
Śmierć króla Leszczyńskiego
Wypadek
Stanisław Leszczyński, choć był już w podeszłym wieku, zmarł w wskutek nieszczęśliwego wypadku. 5 lutego 1766 roku w pałacu w Lunéville jego jedwabny szlafrok zapalił się od iskry z kominka. Król doznał rozległych poparzeń i przez wiele dni bardzo cierpiał. Zmarł 23 lutego.
Pochówek we Francji
Leszczyńskiego pochowano w kościele Notre-Dame de Bon Secours w Nancy, który sam ufundował. Świątynia ta została później zniszczona w czasie rewolucji francuskiej, a zwłoki króla sprofanowano – jego wyciągnięte z grobu ciało zostało zgilotynowane.
Dzieje królewskich szczątków
W XIX wieku gen. Michał Sokolnicki przywiózł szczątki Leszczyńskiego z Francji z zamiarem pochowania ich na Wawelu, gdzie swoje groby mają królowie Polski. Plan ten jednak się nie powiódł, a szczątki króla zaginęły. Odnaleziono je w kościele św. Katarzyny w Leningradzie i po I wojnie światowej wróciły do Polski, gdzie znowu zaginęły. W 1924 niespodziewanie odnaleziono trumienkę w Warszawie, w szafie Zamku Królewskiego. Do katedry na Wawelu Stanisław Leszczyński trafił dopiero w 1938 roku.
Ciekawostki o królu Leszczyńskim
Klątwa
Od czasu śmierci patrona naszej ojczyzny, biskupa i męczennika św. Stanisława, mówiło się, że żaden król o imieniu Stanisław nie utrzyma się na tronie do śmierci, a jego panowanie nie będzie dla Polski szczęśliwe. Co więcej nie będzie koronowany, ani pochowany na Wawelu. Można powiedzieć, że burzliwe losy Stanisława Leszczyńskiego potwierdziły tę przepowiednię, zwaną „klątwą św. Stanisława”, choć ostatecznie po wielu latach jego szczątki jednak trafiły na Wawel.
Fajka
Leszczyński nie rozstawał się z fajką. To właśnie po niej został rozpoznany, kiedy uciekał do Gdańska. Krążyły też legendy, że zwolennicy Sasów próbowali otruć przeciwnika, dosypując truciznę do fajki Stanisława Leszczyńskiego. Kto to wie, czy w rzeczywistości to fajka nie była przyczyną śmierci króla? Pojawiały się teorie, że iskra, która spowodowała tragiczny w skutkach wypadek mogła pochodzić nie z kominka, a właśnie z fajki, która Leszczyński oczywiście miał wtedy przy sobie.
Leszczyński w sztuce
Najczęściej kojarzymy Stanisława Leszczyńskiego z pocztu Jana Matejki. Malarz przedstawił jego wizerunek jeszcze z czasów przed elekcją. Młody Leszczyński z podkręconym wąsem ubrany jest w kontusz i żupan, wygląda jak typowy polski szlachcic tamtych czasów. Na wielu innych portretach widzimy raczej tęgawego mężczyznę w białej peruce.