W nowym wydaniu „Focusa Historia” oprócz tradycyjnych artykułów o tematyce historycznej znalazło się również premierowe opowiadanie Ziemowita Szczerka „Był sobie Polak, Rusek i Niemiec”. Utrzymane jest w konwencji historii alternatywnej. Szczerek opisuje kulisy ewentualnego sojuszu II Rzeczypospolitej z Hitlerem i wspólnego pójścia na wojnę przeciw ZSRR, a przede wszystkim zastanawia się nad konsekwencjami tego aliansu – dla nas, Polaków, i naszych sąsiadów.
Ziemowit Szczerek to pisarz, dziennikarz i tłumacz. Koncentruje się na Europie Wschodniej, podróżach i historii. Nominowany był do Nagrody Literackiej Nike, jest laureatem Paszportu „Polityki”. Jego wydany ostatnio kryminał „Cham z kulą w głowie” (2020) – osadzony w alternatywnej Polsce, która nie doświadczyła II wojny światowej – zostanie niebawem zekranizowany przez HBO. Nie było to jego pierwsze spotkanie z historią alternatywną, wcześniej wydał już „Rzeczpospolitą zwycięską”. Zadaliśmy autorowi kilka pytań o jego twórczość.
Focus Historia: Skąd zainteresowanie historią alternatywną? Jej formuła jest atrakcyjna? Dlaczego?
Ziemowit Szczerek: Trochę jest, bo pokazuje mechanizmy rzeczywistości. Niby jest tak, że jeśli coś się wydarzyło, to musiało się wydarzyć, ale weźmy taką Europę Środkową, pełną państw podobnych do siebie, o podobnych historiach – a jednak różnych. W Czechach położenie i bliskość Niemiec wpłynęły znacząco na historię, w Polsce – „wsysanie” przez Wschód i jego potencjał, na Litwie – ekspansja w stronę Słowian, na Łotwie – wpływ Hanzy przez Bałtyk, na Węgrzech – bliskość Austrii i Turcji, i tak dalej. Więc, jeśli tak do tego podejść, to widać wyraźnie, że te historie alternatywne po prostu się wydarzyły.
Poza tym taka historia alternatywna daje niesamowite możliwości: można wyobrażać sobie wszystkie fantazmaty, które przychodzą do głowy gdy myśli się o temacie który – z tego czy innego powodu – jest nam bliski. Albo nas frapuje. Albo jest perwersyjnie ciekawy. Jak na przykład Warszawa rozbudowywana przez Szukalskiego w „Chamie”.
Focus Historia: Łatwiej pisać beletrystykę osadzoną w alternatywnym świecie (jak „Cham z kulą w głowie” czy opowiadanie „Był sobie Polak, Rusek i Niemiec”) czy fikcyjne „non-fiction”, analizę historyczno-politologiczną („Rzeczpospolita zwycięska”)?
Ziemowit Szczerek: Diabli wiedzą. To chyba nie zależy od gatunku tylko flow na dany temat. Choć fikcyjne non fiction chyba jednak pozostawia najwięcej pola do hasającej wyobraźni, bo w zasadzie nic go nie ogranicza poza granicami prawdopodobieństwa, ale i tak najmocniej z tych wszystkich opcji rozszerzonymi.
Focus Historia: Co jest najważniejsze w przypadku beletrystyki osadzonej w historii alternatywnej: przekonująca wizja przedstawionego świata, psychologia postaci, a może jakieś nawiązania do aktualnych tematów i problemów z „realnego” świata?
Ziemowit Szczerek: Mam wrażenie, że te nawiązania nie powinny być nachalne, ale raczej wynikać z opisywanych mechanizmów. Tak jest na przykład (przynajmniej taka była moja motywacja) w „Chamie”. Postać jest ważna w każdym gatunku, oczywiście, a wizja świata – to właśnie te elementy, które nie tylko czytelnikowi, ale również autorowi powinny chyba sprawiać największą przyjemność.
Focus Historia: Może Pan coś zdradzić na temat ekranizacji „Chama z kulą w głowie”? Ma się czymś różnić od oryginału?
Ziemowit Szczerek: Nie bardzo mogę zdradzić, bo niezbyt wiele jeszcze, tak naprawdę, wiem. Choć coś się tam już święci. Podpowiem, że reżyser jest ciekawy.
Focus Historia: Biorąc pod uwagę świat przedstawiony w „Chamie z kulą w głowie”, ekranizacja musi być gigantyczną produkcją. Dorówna znanym z HBO serialom osadzonym w alternatywnych realiach historycznych jak „Spisek przeciwko Ameryce” czy „Watchmen”?
Ziemowit Szczerek: Bardzo bym chciał, żeby to wyglądało. A ma co tam wyglądać, bo przecież Linia Rydza czy przedwojenna Warszawa rozbudowana w stylu Gotham à la Szukalski, mundury takich czy innych coraz dziwniejszych formacji, polskie kolonie, polskie samochody, wille polsko-azteckie, cały ten polski teatr, a do tego pieswyb, sztuka walki… No, sporo tego jest. Czołgi wielkości stodół…
Nad jaką książką teraz Pan pracuje?
Ziemowit Szczerek: Nad kilkoma, a między innymi – nad drugą częścią „Chama”. Bo i HBO jest zainteresowane kontynuacją.
Opowiadanie Ziemowita Szczerka „Był sobie Polak, Rusek i Niemiec” oraz artykuły m.in. o historii alternatywnej znajdziesz w nowym Focusie Historia nr 5/2021.
