Sudety są drugim co do wielkości łańcuchem górskim w Polsce. Pod względem geologicznym jest on niezwykle zróżnicowany. Spotkamy się tutaj zarówno z licznymi odsłonięciami skał wulkanicznych i metamorficznych, jak również z pozostałościami dawnych basenów sedymentacyjnych „zakonserwowanych” w warstwach piaskowców.
Czytaj też: Te skamieniałe płazy też były Polakami. 250 mln lat temu znalazły u nas miejsce do życia
Jeśli chodzi o wiek sudeckiego łańcucha, to również prezentuje on całe spektrum er i epok. Od prekambru aż po młode, czwartorzędowe osady. Bardzo dobrze reprezentowany jest perm – ostatni z epok paleozoiku, który miał miejsce od 298 do 251 milionów lat temu. Skały z tego okresu są wydobywane w czynnym kamieniołomie Czerwony Piaskowiec koło Nowej Rudy (woj. dolnośląskie). Są to, jak zresztą sama nazwa mówi, piaskowce o charakterystycznej czerwonawej barwie.
Permskie piaskowce są pozostałością po dawnym śródgórskim basenie sedymentacyjny. Ta część dzisiejszych Sudetów zlokalizowana była pomiędzy górotworami, które były intensywnie erodowane. Prawdopodobnie ówczesny klimat był podobny do pustynnego – z wysokimi temperaturami oraz rzadkimi, choć ulewnymi, opadami. W takich niezbyt przyjemnych warunkach rozwijały się prymitywne formy pierwszych w pełni lądowych kręgowców na Ziemi.
Sudecki płaz sensacją w świecie paleobiologów. Na jego ogonie znajdowało się coś ważnego
Międzynarodowy zespół paleobiologów zbadał intrygującą skamieniałość wczesnopermskiego płaza odkrytą w sudeckim kamieniołomie. Dowiadujemy się o tym z artykułu naukowego na łamach periodyku Biology Letters. W grupie badawczej znalazła się również dr Izabela Ploch z Zakładu Geologii Regionalnej i Złożowej Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego (PIG-PIB).
Czytaj też: Skamieniały płaz wyglądał jak słynny muppet? Niesłychane, w jakich czasach to się działo
Obiektem analiz były pozostałości diadektida – czworonoga przypominającego płaza należącego do osobnej rodziny Diadectidae, którą można nazwać przodkiem dla późniejszych płazów i gadów sensu stricto. Przyjmuje się, że diadektidy były pierwszymi w pełni lądowymi zwierzętami, które dorastały do potężnych (jak na epokę permu) rozmiarów. Na obszarze Euroameryki żyły one w karbonie i wczesnym permie, a pod koniec permu na terenie dzisiejszych Chin.
Okaz z kamieniołomu Czerwony Piaskowiec obejmuje odciski łap i ogona – tłumaczy dr Izabela Ploch w rozmowie z serwisem Nauka w Polsce. Nie jest to typowa skamieniałość kręgowca z kośćmi, ale coś o wiele rzadkiej spotykanego w skałach. Ślady aktywności życiowej zwierząt sprzed milionów lat zdradzają wiele faktów o tym, jak wyglądała skóra, jak szybko się zwierzę poruszało i w jaki sposób.
Odcisk ogona w tym przypadku okazał się niemałą sensacją. Zdradzał on obecność rogowych łusek podobnych do tych, jakie mają gady. Zatem odkryto ślady zwierzęcia podobnego do płaza, ale z innowacjami typowymi do gadów. Jak przyznaje paleobiolożka z PIG-PIB, „odciski skóry wskazują na adaptacyjne cechy osłony ciała do okresowo suchych paleośrodowisk.” Jest to pierwszy namacalny dowód na występowanie rogowych łusek u płazów blisko spokrewnionych z owodniowcami.
Czytaj też: Czy pierwszy płaz był Polakiem? Odkrycie, które wstrząsnęło historią ewolucji
Dzisiejsze płazy zupełnie nie posiadają takiej anatomicznej innowacji. „Komplikuje to wyobrażenie o płazach jako zwierzętach ziemnowodnych i stwarza szerokie pole do nowych interpretacji ich ekologicznej roli w historii Ziemi” – dodaje Ploch.
Diadektidy nie były pierwszymi płazami na Ziemi, ale wniosły wiele innowacji do świata kręgowców
Na koniec wyjaśnijmy, że diadektidy były jednymi z najstarszych zwierząt w pełni lądowych, ale nie były pierwszymi, które w ogóle wyszły na ląd. Proces „opuszczania morza” trwał dziesiątki milionów lat i rozpoczął się jeszcze w epoce syluru. Życia na lądzie najpierw próbowały niewielkie wije. Pierwsze kręgowce zdolne do oddychania powietrzem atmosferycznym są znane w zapisie kopalnym dopiero z epoki późnego dewonu.
Czytaj też: Natknęła się na plaży na olbrzymiego zęba. Nie wiedziała, że znalezisko może mieć aż milion lat
Dodatkowym “motywatorem” do rozwoju ewolucyjnego zwierząt były także rośliny, które zaczęły kolonizować wysuszone na wiór kontynenty od syluru. W okresie, kiedy żył nasz sudecki diadektid, w wielu miejscach na Ziemi istniała już wysoce rozwinięta szata roślinna z licznymi paprociami, widłakami i mszakami.