Odkrycia dokonali naukowcy pod kierunkiem dr. Miłosza Giersza z Uniwersytetu Warszawskiego.
Wykopaliska przez długi czas prowadzone były w tajemnicy. Badacze obawiali się, by ich cenne znaleziska nie padły łupem miejscowych rabusiów. Miesiącami wykopywano kolejne eksponaty, w tym złotą i srebrną biżuterię, narzędzia z brązu i ze złota oraz ciała trzech władców Wari i 60 innych osób, z których część prawdopodobnie stanowiła ofiary z ludzi.
Znalezisko rzuca nowe światło na historię preinkaskiego Peru i jest sukcesem polskiej misji na skalę światową.
fot. National Geographic
Cywilizacja Wari długo pozostawała w cieniu późniejszego imperium Inków, którego osiągnięcia zostały szeroko opisane przez hiszpańskich zdobywców. Tymczasem w wiekach VIII i IX Wari zbudowali państwo, które obejmowało większość obszaru dzisiejszego Peru. Huari, położona w Andach stolica, należała do największych miast na świecie. U szczytu potęgi Huari miało, według ostrożnych szacunków, około 40 tysięcy mieszkańców. Dla porównania: w tamtych czasach Paryż liczył tylko 25 tysięcy.
W jaki sposób powstało imperium Wari – w wyniku podbojów czy pokojowej ekspansji – to nadal pozostaje zagadką. Wspaniała jakość wytworów rzemiosła artystycznego tej kultury od dawna kusiła złodziei. Ruiny pałaców i grobowce plądrowano i proceder ten trwa nadal. Zniszczenia ważnych stanowisk archeologicznych sprawiają, że przed naukowcami wciąż więcej pytań niż odpowiedzi. Wspaniałe nowe odkrycia z El Castillo odpowiedzą na część z tych pytań.
Dla archeologów największym skarbem nie są kosztowności, lecz bogactwo nowych informacji o imperium Wari. Budowa mauzoleum królewskiego w El Castillo wskazuje na to, że elita Wari podbiła i kontrolowała politycznie tę część północnego wybrzeża. Prawdopodobnie to Wari doprowadzili do upadku królestwa Moche na północy. Na jednym ze znalezionym naczyń znajduje się intrygujące przedstawienie wojowników z wybrzeża walczących z najeźdźcami Wari uzbrojonymi w topory.
fot. National Geographic
Wari usiłowali zdobyć także serca i umysły nowych poddanych. Próbowali zaszczepić kult swoich królewskich przodków. Na szczątkach królowych znaleziono ślady poczwarek owadów, co wskazuje, że opiekunowie grobowca wyjmowali zwłoki z komory grobowej i wystawiali je na powietrze. Pozwala to przypuszczać, że Wari mieli zwyczaj eksponowania mumii królowych na tronie w komnacie ceremonialnej, gdzie ludność miała królewskim szczątkom oddawać cześć.
Analiza znalezisk w mauzoleum – a także w innych komorach, które być może czekają na odkrycie – dopiero się zaczyna. Giersz ocenia, że jego ekipa ma przed sobą jeszcze ok. 8–10 lat pracy. W każdym razie nowe znalezisko w El Castillo obiecuje ukazać cywilizację Wari w zupełnie nowym świetle. – Imperium Wari można porównać z imperium Aleksandra Wielkiego – twierdzi Makowski. – Trwało krótko, ale miało ogromne konsekwencje.
Przedinkaska cywilizacja Wari rozwijała się w rejonie środkowych i południowych Andów oraz u wybrzeża dzisiejszego Peru w latach 500 – 1000. Ruiny dawnej stolicy Wari znajdują się niedaleko dzisiejszego miasta Ayacucho.