Rewolucja goździków: kiedy i gdzie wybuchła?
Rewolucja goździków jest określeniem na przewrót, jaki dokonał się w polityce Portugalii w 1974 roku. W efekcie przeprowadzonych wówczas działań obalono dyktatorski system, realizowany przed i po drugiej wojnie światowej przez Antonio Salazara, a następnie kontynuowany przez jego następcę – Marcelo Caetano.
Salazar jest jedną z kluczowych postaci przedwojennej Portugalii. Przed 1938 rokiem był twórcą tzw. Nowego Państwa (Estado Novo), czyli Republiki Portugalskiej, którą opisuje się zwykle jako kraj autorytarny i monopartyjny. To właśnie Salazar przez najdłuższy okres kierował tym państwem. Przyjmuje się, że Nowe Państwo funkcjonowało od 1933 roku, aż do czasu rewolucji goździków. Rządy autorytarne zapoczątkowała konstytucja z 1933 roku, która wprowadzała wiele rozwiązań kontrowersyjnych z punktu widzenia obywateli, np. odgórnie regulowała kwestie stosunku pracy czy zakazywała strajków. Okres Nowego Państwa to również działania cenzorskie i tłamszenie opozycji.
Salazar był też przeciwnikiem dekolonizacji. Od lat 60. prowadził działania wojenne m.in. na terenie Angoli, usiłując spacyfikować tamtejsze ruchy niepodległościowe. Dekolonizację zakończyła dopiero rewolucja goździków, która początkowo była właśnie ukierunkowana na przerwanie wojskowych potyczek w portugalskich koloniach.
W tym czasie władzę w kraju sprawował następca Marcelo Caetano, który został premierem Portugalii w 1968 roku. Caetano prowadził łagodniejsze rządy niż poprzednik i udzielał społeczeństwu różnych przywilejów, np. przyznał rentę rolnikom. Wieloletnie wojny kolonialne na tyle jednak okazały się wyczerpujące dla Portugalczyków, że ci stanowczo zaprotestowali i obalili jego rządy w 1974 roku.
Rewolucja goździków: skąd się wzięła nazwa?
Rewolucja z 1974 roku przeszła do historii pod charakterystyczną nazwą. Dlaczego “rewolucja goździków”? Skąd taka nazwa dla tego zamachu stanu?
Nazwę temu wydarzeniu dały białe i czerwone goździki, które – wetknięte w lufy karabinów i przypięte do wojskowych mundurów – wyróżniały żołnierzy biorących udział w puczu. Nie były one planowanym elementem rewolucji. W dniu zamachu stanu niejaka Celeste Caerio z Lizbony – portugalska pracownica restauracji – została poproszona o papierosy przez jednego z przejeżdżających obok niej żołnierzy. Ponieważ jednak nie posiadała przy sobie tytoniu, to w zamian postanowiła wręczyć mu goździki. Młody żołnierz chętnie przyjął kwiat i wetknął go do lufy swojego karabinu. W ślad z nim poszli inni wojskowi, hojnie obdarowywani przez Caerio czerwonymi goździkami.
Pomysł z goździkami bardzo szybko podłapano w innych miejscach. Stały się one niebawem symbolem całej rewolucji, a Celeste Caerio zaczęto określać jako “Celeste od goździków”. Po latach na jej cześć napisano nawet wiersz, którego autorką jest Rosa Guerriero.
To najważniejsze okoliczności, które sprawiły, że o portugalskich wydarzeniach z 1974 roku przyjęło się mówić w kontekście “rewolucji goździków”. Jak przebiegała sama rewolucja? Do jakich zmian doprowadziła? Czy przyniosła poprawę losu Portugalczykom?
Przebieg rewolucji goździków
Rewolucja goździków rozpoczęła się od zamachu stanu 25 kwietnia 1974 roku. Sygnałem do rozpoczęcia działań było wówczas wyemitowanie w radiu piosenki znanego portugalskiego artysty, Paulo de Carvalho, zatytułowanej “E Depois Do Adeus”.
Inicjatywa i organizacja rewolucyjnych wydarzeń leżała po stronie konspiracyjnej organizacji o nazwie Ruch Sił Zbrojnych (lub Ruch Kapitanów). Oficerowie tej organizacji byli przekonani o tym. iż należy demokratyzować państwo i starać się o przerwanie działań wojennych w zamorskich koloniach.
W wydarzeniach zapoczątkowanych 25 kwietnia brało udział ok. 2 tysięcy żołnierzy. Zorganizowane działania pozwoliły im szybko przejąć siedzibę rządu oraz media. Zapanowali też nad siłami zbrojnymi. Marcelo Caetano – po krótkim okresie ukrywania się w koszarach wojskowych – oddał się w ręce rewolucjonistów.
Rewolucja zasadniczo przebiegała pokojowo, z jednym wyjątkiem – w wyniku jednej ze strzelanin zginęły cztery osoby. Portugalczycy jednak solidarnie poparli rewolucję i nie stanęli w obronie dotychczasowego rządu. Przewrót zakończył się zatem błyskawicznym sukcesem rewolucjonistów.
Zakończenie rewolucji goździków
Rewolucja goździków w Portugalii zakończyła Istnienie Nowego Państwa. Udało się obalić władze i wprowadzić zmiany w życiu społecznym, na które czekało wielu obywateli.
Caentano wraz z bliskimi współpracownikami krótko po rewolucji znaleźli się poza granicami Portugalii. W kraju zaczęły się nowe rządy – państwo znajdowało się początkowo w rękach skrajnie lewicowych ugrupowań, w tym komunistów.
Gorące nastroje w Portugalii stopniowo się jednak studziły, a do głosu dochodziły bardziej umiarkowane opcje polityczne, z prawicą włącznie. Skrajnie lewicowe skrzydło Ruchu Sił Zbrojnych usiłowało zmienić ten stan rzeczy, podejmując 25 listopada 1975 roku próbę przeprowadzenia kolejnego zamachu. Plan się nie powiódł, w efekcie czego w 1976 roku uchwalono nową konstytucję, ustanawiającą Trzecią Republikę Portugalską. Odbyły się też wybory parlamentarne i prezydenckie.
W wyniku działań z 1974 roku doszło do oczekiwanej dekolonizacji, wypuszczono również więźniów politycznych. Dochodziło do licznych przeobrażeń w życiu gospodarczym, m.in. zaczęto myśleć o reformach w sferze rolnictwa i przemysłu.
Rewolucja w Portugalii przyniosła z czasem poważne zmiany w życiu politycznym i społecznym państwa. Dzień 25 kwietnia ustanowiono z kolei świętem narodowym. To najlepiej świadczy o tym, jak wielką wagę przywiązują do tej daty Portugalczycy, dla których jest ona symbolem zwycięskiej walki o wolność.