Na czym polega monoteizm?
Istnieją różne formy wierzeń religijnych. Na przykład w politeizmie podstawą jest wiara w wielu bogów. Taką formę wierzeń uznawano m.in. w starożytnej Grecji i Rzymie, była też ona elementem tradycji słowiańskiej sprzed czasów chrześcijaństwa. W panteonie bóstw słowiańskich znajdowali się np. Perun, Chors, Dzaźbog, Radogost, Swarożyc czy Weles. Bogowie ci posiadali liczne atrybuty i według słowiańskich wierzeń pełnili różne funkcje.
Monoteizm odrzuca tak rozumianą wiarę w wiele bóstw. Wiara monoteistyczna polega bowiem na uznaniu istnienia jednego boga. Z takim przekonaniem mamy do czynienia w chrześcijaństwie, judaizmie i w islamie, które wywodzą się z żydowskiej tradycji abrahamicznej. Monoteista będzie zwykle wierzył w jednego, osobowego boga, który jest stwórcą świata i celem dziejów ludzkości.
Religie monoteistyczne odrzucają nie tylko wielobóstwo, ale także ateizm. Stosunek do tego ostatniego zjawiska bywa jednak w ostatnich dekadach łagodzony. Na przykład w niektórych wyznaniach chrześcijańskich (jak Kościół katolicki) negatywnie ocenia się ateizm, to jednak z szacunkiem odnosi się do ludzkiej wolności, a nawet dostrzega możliwość włączenia ateistów w plan zbawczy. Taki wydźwięk miały m.in. dokumenty duszpasterskiego Soboru Watykańskiego II.
Monoteizm stał się kluczowym elementem historii tzw. zachodniej cywilizacji. Na przestrzeni wieków to właśnie religia monoteistyczna, jaką jest chrześcijaństwo, spajała w różnych kwestiach kulturę Europy i sprzyjała jej rozwojowi. Choć obecnie znaczenie monoteizmu znacząco zmalało, to wiele znanych nam elementów cywilzacji – np. język, kultura, tradycje, sztuka, oświata – ściśle wiązało się z monoteistyczną wiarą naszych przodków.
Jaka jest najstarsza monoteistyczna religia świata?
Trwają spory i dyskuje wokół pytania, jaka jest najstarsza monoteistyczna religia świata. Wiele kwestii akademickich rozbija się zwłaszcza o definicję “monoteizmu” i “boga”. Mimo nieustających debat, niektórzy badacze religii uważają, że za najstarszą monoteistyczną religię świata można uznać zaratusztrianizm. Założona przez perskiego proroka Zatatustrę co najmniej kilkanaście stuleci p.n.e., religia ta cieszy się dziś znaczeniem głównie na terenie Iranu.
Wiele wskazuje na to, że elementy zaratusztrianizmu wpłynęły na rozwój późniejszych religii, w tym tzw. wielkich religii monoteistycznych, czyli judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Judaizm jest uważany zresztą przez wielu badawczy za najstarszą religię monoteistyczną. Jej podstawą jest wiara w jednego, osobowego Boga, co dobrze oddaje charakterystykę monoteizmu. Judaizm kształtował się na przestrzeni wielu stuleci, zwłaszcza w okresie X-V wieku p.n.e.
Religie monoteistyczne świata
Wielkie religie monoteistyczne są zakorzenione właśnie w wierzeniach żydowskich. Między judaizmem, chrześcijaństwem i islamem można jednak wskazać wiele istotnych różnic, które nawarstwiały się także w ciągu ich późniejszej historii. Niekiedy różnice religijne były także powodem podziałów społecznych.
Choć w XX i XXI wieku nawiązano – głównie z inicjatywy chrześcijan – dialog międzyreligijny, to zasadniczo prowadzony jest on w duchu poszanowania dla różnic doktrynalnych. W tym miejscu omówione zostaną najważniejsze elementy specyficzne dla trzech wielkich religii monoteistycznych.
Religie monoteistyczne świata: chrześcijaństwo
Chrześcijaństwo ma szczególne miejsce w historii cywilizacji zachodniej. Wierzenia chrześcijan są związane z postacią Jezusa Chrystusa – Boga, który stał się człowiekiem, umarł na krzyżu za grzechy ludzkości i w przyszłości przyjdzie na świat powtórnie, aby zatriumfować nad złem i dokonać wskrzeszenia umarłych.
Wierzenia chrześcijan kształtowały się na przestrzeni minionych dwudziestu wieków. Podstawowym źródłem jest Biblia – księgi Starego i Nowego Testamentu. Chrześcijanie wierzą w jednego Boga w Trzech Osobach (Bóg Ojciech, Syn Boży, Duch Święty). Ważnym źródłem wiary jest także Tradycja, czyli apostolski przekaz prawd religijnych, otrzymanych od Boga. Dogmaty chrześcijaństwa kształtowały się zwłaszcza w czasach starożytnych, w tzw. okresie patrystycznym, gdy organizowano liczne sobory. Fundamentalne prawdy wiary są przedmiotem chrześcijańskiego Credo (wyznanie nicejsko-konstantynopolitańskie).
Istotnym elementem wierzeń chrześcijan są również określone reguły życia induwidualnego i społecznego. Chrześcijanie są zobligowani do przestrzegania określonych zasad, wyrażonych m.in. w 10 przykazaniach i przykazaniu miłości. Kierowanie się tymi wskazaniami stanowi kluczowy element chrześcijańskiej tożsamości i jest podstawowym wyznacznikiem ich wiary.
Szacuje się, że na świecie żyje ok. 2 mld chrześcijan. Istnieją różne odłamy chrześcijaństwa. Największe znaczenie dla rozwoju teologii chrześcijańskiej odegrały katolicyzm, prawosławie i poreformacyjny protestantyzm. Choć istnieją pewne różnice między tymi gałęziami chrześcijaństwa, to prowadzi się od lat dialog ekumeniczny, który ma na celu zblizenie do siebie wyznawców poszczególnych wyznań.
Religie monoteistyczne świata: judaizm
Judaizm jest najstarszą z wielkich religii monoteistycznych. Podstawą jest wiara w jednego osobowego Boga, który w sposób szczególny umiłował jeden naród żydowski i zawiązał z nim przymierze.
Wierzenia Izraelitów kształtowały się na przestrzeni wielu stuleci p.n.e. i były związane z różnymi wydarzeniami towarzyszącymi ich historii. Ważną postacią w judaizmie jest patriarcha Abraham, który miał jako pierwszy głosić wśród ludu wiarę w jednego Boga. Bóg ten jest stwórcą świata, który oczekuje od ludzi posłuszeństwa i przestrzegania norm, które przekazał Mojżeszowi.
Żydzi uważają się za naród wybrany, a swoje szczególne miejsce pośród innych narodów uzasadniają właśnie wyjątkową pozycją w oczach Boga. Podstawą judaizmu są Tora (Pięcioksiąg Mojżeszowy) i Talmud (zbiur komentarzy biblijnych). Pobożni Żydzi żyją obecnie w różnych miejscach świata, a ich liczba wynosi ok. 13 mln. Najwięcej wyznawców judaizmu mieszka w USA i w Izraelu.
Islam
Islam narodził się w VII wieku n.e. Za twórcę tej religii uznaje się proroka Mahometa. Świętą księgą islamu jest Koran, który składa się ze 114 sur (rozdziałów) spisanych w j. arabskim. Księga ta zawiera zasady dotyczące wiary, obrzedów i życia w społeczeństwie.
W islamie wyznaje się wiarę w jednego Boga Allaha. Mahomet jest uznawany za proroka, wysłannika Boga. Wyznanie tej wiary jest jednym z tzw. 5 filarów islamu, obok codziennej modlitwy (5 razy w ciągu dnia), jałmużny, postu w czasie ramadanu i pielgrzymki do Mekki, gdzie przed wiekami urodził się Mahomet.
Islam ma coraz więcej wyznawców na całym świecie. Szacuje się, że żyje już nieco ponad 1,5 mld wyznawców tej religii. Islam coraz bardziej zaznacza przy tym swoją obecność w Europie.