Jej mąż Amenchotep IV nie należał do konformistów. Przeprowadził reformę religijną i zdetronizował boga Amona, wprowadzając kult Atona, słonecznego dysku. Sam zmienił imię na Achenaton (Echnaton), co znaczy Miły Atonowi. Zamieszkał z Nefertiti w nowo wybudowanej stolicy Achet-Aton, czyli Horyzont Atona (obecnie nad częścią ruin Achet-Aton znajduje się wieś Amarna, stąd mowa o dynastii i rewolucji amarneńskiej).
Rządzili tam żelazną ręką. Sprawna policja (madżoi), którą dowodził wierny komendant Mahu, tłumiła każdy odruch niezadowolenia. Prawdopodobnie żołnierze czuwali też, aby nikt nie wymknął się ze stolicy. Amerykańska egiptolog Elizabeth Riefstahl doszła do wniosku, że Amarna stanowiła „luksusowy obóz koncentracyjny”, w którym panowała klaustrofobiczna atmosfera strachu. Nefertiti także nie była łagodnym barankiem. Na jednym z wizerunków groźnie unosi maczugę, aby roztrzaskać głowę klęczącej przed nią niewolnicy. Tak samo mogła postąpić z rywalką o względy małżonka.
Dama znikąd
Imię „Nefertiti” oznacza „Piękna, która przyszła do nas”. Przypuszczano zatem, że była cudzoziemką, być może azjatycką księżniczką o imieniu Tadehuba, którą starzejący się faraon Amenhotep III sprowadził sobie jako kolejną żonę, aby umocnić przyjaźń z państwem Mittani. Po śmierci króla Tadehubę wziął za żonę jego syn i następca Amenhotep IV, który zasiadł na tronie w połowie XIV w. p.n.e. Niewykluczone, że to z Azji Nefertiti przyniosła nad Nil nowe, zdumiewające idee religijne. Ale możliwe też, że śliczna władczyni była rodowitą Egipcjanką, córką wpływowego dostojnika o imieniu Aj.
KOBIECA ZAZDROŚĆ
Małżeństwo Nefertiti i Echnatona początkowo było szczęśliwe. Freski i płaskorzeźby pokazują, jak faraon z wielką małżonką wymieniają pieszczoty i pocałunki czy też zgodnie z egipskim obyczajem pocierają się nosami. Nefertiti urodziła królowi 6 dzieci. Tyle że same córki. Być może to stało się początkiem tragedii. W połowie swego 17-letniego panowania faraon zaczął darzyć względami damę z haremu imieniem Kija. Została dopuszczona do obrzędów ku czci Atona, zastrzeżonych dotąd tylko dla Echnatona i Nefertiti. Miała spokojną, uśmiechniętą twarz, delikatniejszą niż główna małżonka. Z pewnością wydała na świat córkę faraona, a być może także syna. W 12. roku panowania Echnatona Kija nagle zniknęła z Amarny. Początkowo naukowcy spekulowali, że klucz do rozwiązania zagadki jej śmierci może się znajdować w Dolinie Królów w grobowcu KV 35. Natrafiono w nim m.in. na dwie kobiece mumie, nazwane Starszą i Młodszą Damą.
Obie należały do rodziny królewskiej z Amarny. Starsza Dama leżała ze zgiętą na piersi lewą ręką o dłoni zaciśniętej, jakby trzymała oznakę władzy. Tę dostojną kobietę z długimi brązowymi, błyszczącymi i falującymi włosami identyfikowano z królową Teje, matką Echnatona. W grobowcu Tutanchamona znaleziono bowiem miniaturowy sarkofag podpisany imieniem Teje, a w nim lok włosów. W 1978 r. poddano analizie mikroskopem elektronowym włosy z tego kosmyka, a także te należące do Starszej Damy. Wynik był jednoznaczny: włosy należały do tej samej osoby. Niektórzy naukowcy kwestionowali jednak te ustalenia.
Egipscy radiolodzy Aszraf Selim i Hany Amer postanowili rozwiać wątpliwości. Obie mumie przeanalizowali za pomocą tomografu komputerowego. Degeneracja kości Starszej Damy wskazuje, że miała w chwili śmierci co najmniej 40, a może nawet 60 lat. Zdaniem byłego dyrektora Egipskiego Urzędu Starożytności dr. Zahiego Hawassa, badania potwierdziły, że Starsza Dama to Teje.
DOWODY ZBRODNI
Kim jednak była Młodsza Dama? Latem 2003 r. dr Joann Fletcher doszła do wniosku, iż to doczesne szczątki Nefertiti. Młodsza Dama ma ślady diademu na czole i podwójnie przekłute uszy, co świadczy, że należała do rodziny króla. Badania tomograficzne dowiodły, że zmarła w wieku 22–40 lat. Wiek pasuje zatem do Nefertiti. Ponadto o jej królewskim pochodzeniu świadczyć miały (oderwane) ramiona: jedno ułożono w królewskiej pozie, a zaciśnięta pięść wyglądała, jakby wciąż ściskała insygnium władzy. Sceptycy szybko zakwestionowali teorię Fletcher. Ramiona są za długie i nie pasują do ciała. Prawdopodobnie pochodzą od innej mumii. Ponadto czaszka Młodszej Damy nie przypomina „jajowatej” głowy Nefertiti, jaką znamy z wizerunków z Echnatonem. Co więcej czaszka ma osobliwą deformację – z tyłu głowy, między dwiema płytkami kostnymi, znajduje się wypukłość, przypominająca ostrogę. Tę anomalię odkryto wcześniej tylko u jednego przedstawiciela dynastii amarneńskiej – Tutanchamona. W 2010 r. wyniki badań DNA potwierdziły, że Młodsza Dama to matka Tutanchamona. Ale Nefertiti nie urodziła syna. Z całą pewnością więc to nie jej szczątki znaleziono w KV 35. Czy matką Tutanchamona była zatem Kija?
Raczej nie. Badania wykazały bowiem, że Młodsza Dama to córka Amenhotepa III i Teje, a więc siostra Echnatona. Żadne znane nam źródła nie wspominają, że Kija przyszła na świat w rodzinie faraona. Kimkolwiek była, wiele wskazuje na to, że Młodsza Dama padła ofiarą pałacowej zbrodni. Mumia miała uszkodzoną górną szczękę. Dr Hawass snuł przypuszczenia na temat rozległych obrażeń: „Gdyby napastnik chciał się zemścić na bezbronnej mumii, z pewnością zniszczyłby całe ciało, a nie ograniczył się do zadania jednego ciosu”. Na podstawie analizy obrazów tomograficznych naukowcy uznali, że potężne uderzenie tępego narzędzia zmiażdżyło kość ofiary. Prawdopodobnie narzędziem zbrodni była maczuga.
Fragmenty kostne i zęby ofiary zostały wepchnięte przez impet ciosu do zatoki przynosowej. Pustą przestrzeń rany balsamiści wypełnili, m.in. żywicą. Świadczy to, że obrażenia zadano przed procesem balsamowania. Wokół rany odkryto ślady krwotoku. To dowód, że Młodsza Dama jeszcze żyła, kiedy zadano jej cios. Wreszcie na zdjęciach tomograficznych odkryto ranę w okolicy serca Wydarzenia mogły się rozegrać w następujący sposób. Faraon, który gorąco pragnął doczekać się syna, obdarzył łaską młodą śliczną żonę z haremu. Ta spełniła nadzieje monarchy, urodziła zdrowego syna. Nefertiti poczuła się zagrożona, tym bardziej że zaczynała się starzeć, a już walczyła o względy męża z piękną Kiją. Postanowiła przejąć opiekę nad małym następcą tronu. Nasłała na rywalkę bezlitosnych zabójców. Kto wie, może z zazdrości sama chwyciła za maczugę?
W 14. roku panowania Echnatona Nefertiti tajemniczo zeszła ze sceny. Niewykluczone, że padła ofiarą zarazy. Według innych hipotez została współwładcą u boku męża, przyjmując wciąż nowe imiona. Prawdopodobny jest także inny przebieg wypadków.
Wiadomo, że Nefertiti zniknęła wkrótce po tym, jak do Amarny przybyła jej teściowa Teje. Być może królowa-matka, lękając się o los wnuka, nakłoniła Echnatona, aby pozbył się małżonki?
W 17. roku panowania odszedł też faraon heretyk. Nowy władca, mały Tutanchaton, pod wpływem otoczenia przywrócił kult starych bogów i zmienił imię na Tutanchamon. Dwór opuścił Amarnę, którą szybko pochłonęła pustynia. Tutanchamon umarł młodo. Horemheb, który został władcą kraju piramid, postanowił wymazać wszelką pamięć o „zbrodniarzach z Amarny”, ośmielających się burzyć boski ład. Ludzie faraona potrzaskali portrety ślicznej królowej, a ocalałe wizerunki zamurowali do góry nogami w pylonach wielkiej świątyni w Karnaku. Może dlatego, że uważali ją za morderczynię.