Pod koniec XIX wieku amerykański psycholog Norman Triplett odnotował, że cykliści jadący w peletonie naturalnie dążą do przyspieszania. Obserwacja ta przeszła do historii jako jedno z pierwszych badań naukowych nad umysłami sportowców. W 1925 roku Coleman Griffith z University of Illinois założył nowatorskie Laboratorium Badań Sportowych i opublikował dwa pierwsze podręczniki psychologii sportu. Dalsze badania przerwał wielki kryzys gospodarczy i brak funduszy; wkrótce laboratorium zamknięto. Psychologia sportu jako nauka wykorzystująca doświadczenie psychologii w celu poprawy wyników osób uprawiających ćwiczenia fizyczne i sport odrodziła się w latach 60. XX wieku, a w roku 1986 została oficjalnie uznana za nową dziedzinę przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne.
ROZTERKI GOLFISTY
Problem: Rozpoczynającego przygodę ze sportem zawodnika „zjadał” stres podczas rywalizacji z bardziej doświadczonymi i utytułowanymi rywalami.
Trening: pracował nad wykształceniem rutyny Golfista przez cztery miesiące przedstartowej. Polegało to na organizacji dnia zawodów tak, by wyeliminować czynniki rozpraszające i stresujące (np. widok rozgrzewających się rywali). Dodatkowo psycholog przekazał chłopakowi kilka rad: Stań za piłką, wybierz cel, sprawdź chwyt. Pomyśl o punkcie końcowym, zwizualizuj lądowanie. Sprawdź ustawienie ciała, będzie dobrze. Po prostu uderzaj.
Efekt: Po zakończeniu pracy z psychologiem zawodnik czuł się znacznie pewniej i zaczął odnosić pierwsze sukcesy.
EMOCJE NA KORCIE
Problem: jeden z zawodowych tenisistów, Pod koniec 2006 roku odczuwając zmęczenie mijającym sezonem, powoli zaczął tracić satysfakcję z gry. Przekładało się to na jego wyniki i w ciągu kilku miesięcy znacznie spadł w rankingu ATP. Tymczasem przed sobą miał jeszcze kilka ważnych turniejów i eliminacje do Australian Open. Poszukując pomocy, zgłosił się do Chrisa Harwooda, psychologa sportowego z angielskiego Loughborough University. Badacz szybko postawił diagnozę: tenisista zupełnie nie radzi sobie z emocjami przy niektórych decyzjach sędziowskich, a kiedy prowadzi w meczu, zaczyna grać asekuracyjnie.
Trening: Zalecony trening mentalny objął m.in. naukę kontrolowania emocji i szybkiego podejmowania decyzji z sytuacjach stresowych. Harwood zalecił również tenisiście oglądanie nagrań meczów, w których grał.
Efekt: W kolejnym sezonie zawodnik awansował o prawie sto miejsc w rankingu na najwyższe miejsce w dotychczasowej karierze.
KASETY MAŁYSZA
Problem: Zawodnicy, którzy przez długi czas pozostają „na fali”, odczuwają presję oczekiwań kibiców i środowiska sportowego. To powoduje duże obciążenie psychiczne. W warunkach permanentnego stresu nawet najlepsi mogą mieć problem z utrzymaniem motywacji.
Trening: Najbardziej znanym przykładem wykorzystania narzędzi psychologii sportu w Polsce są kasety motywacyjne Adama Małysza. Ideę tych nagrań na łamach miesięcznika „Atest” tłumaczył psycholog sportu dr Jan Blechacz, który współpracował z polskim mistrzem: „Jedne służą mobilizacji, inne relaksowi. Dobór muzyki często pozostawiam zawodnikowi. Ważne, by miała jednolity charakter. Mogą to być też odgłosy natury: puszczy, dżungli, morza. W okresie świątecznym wykorzystywaliśmy kolędy.
Efekt: Adam Małysz cztery razy stawał na olimpijskim podium, cztery razy zdobył tytuł indywidualnego mistrza świata, również czterokrotnie sięgnął po Puchar Świata. Jest jednym z najbardziej utytułowanych polskich sportowców.
METODA TRENERA USAINA BOLTA
Problem: Lęk przed porażką często blokuje potencjał zawodnika. Negatywne myśli stają się przyczyną permanentnego stresu, co powoduje osłabienie systemu nerwowo-mięśniowego, a to z kolei znacząco wpływa na obniżenie formy i pogorszenie wyników.
Trening: Glen Mills, trener Usaina Bolta, uważa, że dobrą metodą na przełamywanie lęku przed porażką jest wystawianie zawodników do rywalizacji z silniejszymi przeciwnikami. W rozmowie z magazynem „New Studies of Athlets” tłumaczył: „Jeśli boisz się przegrać, nie możesz wygrać, ponieważ twoja podświadomość będzie ciągle kwestionowała twoją zdolność do zwycięstwa”.
Efekt: Prowadzony przez niego Usain Bolt jest sześciokrotnym mistrzem olimpijskim w biegach, jedenastokrotnym mistrzem świata i oficjalnie najszybszym człowiekiem na świecie.
WIOŚLARZE SZUKAJĄ SWOICH DOBRYCH STRON
Problem: Brytyjska reprezentacja wioślarzy od lat odnosi sukcesy na letnich igrzyskach olimpijskich. Zainteresowanie kibiców, komentatorów i dziennikarzy sprawia jednak, że zawodnicy odczuwają dużą presję. Z tego powodu trenerzy zdecydowali się zatrudnić na roczny kontrakt psychologa
sportu. Na pomoc drużynie lekarz miał zaledwie 60 dni.
Trening: Zawodnicy wspólnie wypisywali i przyswajali cechy i umiejętności swojej drużyny, co pozwoliło na wyodrębnienie ich mocnych stron oraz na zdefiniowanie swojego jeszcze nieodkrytego potencjału.
Efekt: Wyodrębnienie przewagi dało zawodnikom i trenerom pole do rozmowy o tym, kiedy podczas startu najlepiej ujawnić swoje atuty, aby uzyskać maksymalny efekt zaskoczenia rywali.
POWRÓT NA RING
Problem: Doświadczony bokser zamierzał wrócić na ring po dwóch latach przerwy w treningach. Jak to często w takich przypadkach bywa, zawodnik miał wątpliwości, czy jest w stanie odzyskać formę i mierzyć się z najlepszymi. Jego trener poprosił więc o konsultację Andrew M. Lane’a, profesora psychologii sportu na Uniwersytecie w Wolverhampton. Podczas analizy pięściarz porównywał siebie z wyobrażeniami o „zawodniku idealnym”. W formularzu znalazły się takie cechy jak determinacja, siła, szybkość stóp czy kombinacja ciosów prostych. Okazało się, że samoocena sportowca była mocno zaniżona.
Trening: Zasadniczą część treningu mentalnego stanowiła analiza nagrań wideo z treningów pięściarza, aby mógł spojrzeć z dystansu na swoje umiejętności.
Efekt: Po interwencji psychologa pewność siebie boksera poszybowała w górę, zwłaszcza w zakresie podejmowania szybkich i znaczących decyzji. Pierwsza po długiej przerwie walka została wygrana.