Pierwsze lata życia
Przemysł II, ostatni z linii wielkopolskiej dynastii Piastów przyszedł na świat 14 października 1257 roku w Poznaniu jako jedyny syn i jednocześnie najmłodsze, piąte dziecko księcia poznańskiego, Przemysła I. Jego matką była księżniczka wrocławska Elżbieta, córka Henryka II Pobożnego. Żadne ze źródeł współczesnych władcy nie zachowały wzmianki o jego przydomku.
Urodził się około 4,5 miesiąca po śmierci swojego ojca, stąd w momencie narodzin stał się władcą księstwa poznańskiego – oczywiście tylko nominalnym. Pozostał pod opieką matki, Elżbiety, w której uczestniczył także stryj Bolesław Pobożny (książę kaliski) z małżonką Jolentą Heleną (królewną węgierską), sprawując także pieczę nad księstwem. Elżbieta zmarła w 1265 roku, pozostawiając Przemysła II pod opieką Bolesława. O edukacji Przyszłego króla wiemy niewiele. Dziś znane są tylko imiona dwóch jego nauczycieli: Dragomira i Przybysława. Zapewne nauczyli oni Przemysła II łaciny, zarówno w mowie jak i piśmie, gdyż umiejętność ta dla możnych w tamtych czasach była bardzo ważna.
Mając dziesięć lat po raz pierwszy pojawił się z imienia na dokumencie wydanym przez stryja. W 1272 roku wziął udział jako nominalny dowódca w wyprawie przeciwko Brandenburgii, w efekcie której odzyskano Drezdenko i Strzelce. W roku 1273 uciekł z dworu i grożąc buntem uzyskał wydzielenie dla siebie dzielnicy poznańskiej, której był dziedzicem, a później jako samodzielny już książę wziął udział w wojnie domowej na Śląsku. Trzy lata później jego stosunki ze stryjem oziębiły się, kiedy zawarł przymierze z Henrykiem IV Prawym. W ramach tego przymierza poniósł klęskę w bitwie pod Stolcem w 1277 roku, gdy wyruszył pomóc uwięzionemu Henrykowi.
Samodzielna działalność polityczna
Przemysł II objął panowanie nad całą Wielkopolską w 1279 roku, po śmierci swojego opiekuna, Bolesława. W roku 1281 został uwięziony przez swojego niedawnego sojusznika, Henryka, który chciał w ten sposób uzyskać kasztelanię rudzką. Przemysł II odzyskał ją na przełomie 1283 i 1284 roku, jednak utracił na rzecz Henryka IV Kalisz.
Przypuszcza się, że w 1287 lub 1288 roku zawarł porozumienie z Henrykiem Prawym i Henrykiem Głogowskim, dotyczące dziedziczenia wzajemnego. Było to jedno z najważniejszych wydarzeń w politycznym życiu Przemysła II. Prawdopodobnie na jego mocy odzyskał kasztelanię rudzką i południową część ziemi kaliskiej. Książę wrocławski zaś przekazał w testamencie Przemysłowi II Małopolskę. Prawdopodobnie Przemysł zostawił w swoim niezachowanym do dziś testamencie zapis, według którego pozostali uczestnicy porozumienia mieli po nim odziedziczyć Wielkopolskę.
Aleksander Jagiellończyk – zapomniany król Polski. Co zrobił dla kraju?
Po śmierci księcia wrocławskiego, w roku 1290 udało się Przemysłowi II zająć tylko Kraków, gdyż wcześniej w ziemi sandomierskiej pojawił się Władysław I Łokietek, działając wbrew porozumieniom. Przemysł zawarł porozumienie z królem czeskim, Wacławem, który rościł sobie pretensje do Krakowa i był popierany przez część możnowładców małopolskich. Zobowiązał się do rezygnacji z Małopolski i udzielenia wsparcia w jej zajęciu.
Opuszczając Małopolskę we wrześniu 1290 roku Przemysł zabrał ze sobą insygnia koronacyjne, które do tej pory przechowywane były na Wawelu. Jednak już trzy lata później zawarł sojusz z Władysławem I Łokietkiem przeciwko rządom Wacława w Małopolsce. W ten sposób zapewnił sobie powrót do walki o tą dzielnicę, a Łokietek miał gwarancję przejęcia Wielkopolski i Pomorza po śmierci Przemysła II. Inicjatorem takiego porozumienia był biskup gnieźnieński Jakub Świnka.
Przemysł II w polityce wewnętrznej kontynuował działania poprzednich królów Polski, w znacznym stopniu opierając się na Kościele. Udzielał dużego wsparcia rycerstwu i miastom. Rozbudowywał zamek poznański, traktując Poznań jako miasto centralne i chcąc wzmocnić jego znaczenie i rangę. W przypadku działań buntowniczych, niezgodnych z polityką władcy potrafił być stanowczy, korzystając choćby z uwięzienia w 1284 roku przywódców stronnictwa prośląskiego.
15 lutego 1282 roku zacieśnił sojusz z Mściwojem II Gdańskim, rozpoczęty jeszcze przez stryja, Bolesława Pobożnego dziesięć lat wcześniej. W przypadku śmierci Mściwoja to Przemysł II miał objąć Pomorze Gdańskie. Wisław, książę Rugii włączył się do rywalizacji o Pomorze Gdańskie, dlatego też Przemysł II zawarł sojusz z Mściwojem i Bogusławem IV, księciem Pomorza Zachodniego, a także wziął ślub z Małgorzatą, córką Albrechta III, margrabiego brandenburskiego. Przy poparciu rycerstwa i możnych pomorskich w roku 1294 przejął władztwo nad Pomorzem Gdańskim po śmierci Mściwoja. Brandenburgia zaakceptowała ten krok.
Co się stało z synami Kazimierza Wielkiego? Prześladował ich pech, skończyli tragicznie
Koronacja Przemysła II
26 czerwca 1295 roku arcybiskup Jakub Świnka koronował Przemysła II na króla Polski, gdy ten był już najpotężniejszym z rodu Piastów pomimo tego, że władał tylko dwiema dzielnicami. Przemysł II przywrócił ideę odbudowy Królestwa Polskiego pod koroną królewską z nadania rzymskiego, a głównym jej inspiratorem i orędownikiem był arcybiskup.
Panowanie Przemysła II
Przemysł II jako król Polski władał tylko siedem miesięcy. 8 lutego 1296 roku został zamordowany. Miało to miejsce w Rogoźnie, za sprawą margrabiów brandenburskich. Niewykluczone jest też wsparcie miejscowego możnowładztwa. Król miał być porwany, by wymusić ustępstwa w sprawie Pomorza Gdańskiego. Został jednak ciężko ranny i gdy okazało się, że ucieczka z nim nie jest możliwa – został przez porywaczy dobity. Jego ciało pochowano w katedrze poznańskiej.
Co zrobił dla Polski? Oceny historyków co do panowania Przemysła II są skrajne, a cieniem na nim kładzie się niewyjaśniona śmierć jego pierwszej żony, która nie była w stanie dać mu dziecka. Jedni oceniają go jako zbyt ambitnego, dążącego do wyznaczonych celów za wszelką cenę, inni widzą w nim zmyślnego władcę, który za pomocą sojuszy dążył do zwiększenia stanu posiadania państwa (tak, jak dwieście lat wcześniej czynił Bolesław II Szczodry), a docelowo do przywrócenia Królestwa Polskiego. Jan Długosz pisał, że Przemysł II łatwo zjednywał sobie panów oraz lud, był człowiekiem łagodnym i sprawiedliwym.
Śladami zamachów, które wstrząsnęły Polską
Przemysł II – ciekawostki
Imię Przemysł w czasach króla było wymawiane jako „Przemysł” bądź „Przemyśl”. Oznaczało człowieka mądrego, świetnie posługującego się rozumem. Dziś dopuszczane w pracach naukowych jest także używanie współcześnie brzmiącego imienia Przemysław II.
Pierwszą żoną Przemysła II była Ludgarda (od 1273 roku). Zmarła w 1283 roku. Niektóre źródła podają, że została zabita z rozkazu męża, któremu nie dała potomka. W 1285 roku poślubił szwedzką księżniczkę Ryksę, obok której spoczął po swoje śmierci (Ryksa zmarła kilka lat wcześniej). Z tego małżeństwa przyszła na świat córka, która dostała imię po matce. Ostatnia żoną Przemysła II była Małgorzata, córka Albrechta III. Ślub odbył się w 1293 roku. Małżeństwo nie doczekało się potomstwa.