Na czym polega poczucie winy?
Poczucie winy to przykra emocja, która polega na oskarżaniu siebie samego z powodu własnego zachowania, które interpretujemy jako niewłaściwe – np. niemoralne, grzeszne czy nieakceptowane w społeczeństwie. Może również wystąpić w przypadku braku podjęcia określonego działania.
Żal nie jest dokładnie tym samym, co poczucie winy. Psychologia podkreśla, że osoba odczuwająca poczucia winy koncentruje się w większym stopniu na sobie i popada w samooskarżenia, podczas gdy żal to jedynie świadomość tego, że zrobiło się coś złego.
Poczucie winy nie musi być niczym złym. Jeżeli np. wyrządzimy drugiej osobie krzywdę, wtedy wyrzuty sumienia będą czymś jak najbardziej adekwatnym. Dzięki nim jesteśmy w stanie poprawić swoje zachowanie i rozwijać się jako dojrzali ludzie. Kiedy np. obraziliśmy przyjaciela złym słowem, poczucie winy pozwala naprawić błąd, a następnie wyciągnąć wnioski na przyszłość.
Problem pojawia się w momencie, kiedy zaczynają się pojawiać ciągłe wyrzuty sumienia, od których nie jesteśmy się w stanie uwolnić. Chorobliwe poczucie winy polega na tym, że osoba nim dotknięta nieustannie czuje się winna i mało wartościowa. Nie może uwolnić się od samooskarżeń, które utrudniają jej nawiązywanie zdrowych relacji z innymi ludźmi. Wydaje się jej, że jest od innych gorsza i nie potrafi sprostać ich wymaganiom.
Człowiek z toksycznym poczuciem winy bez przerwy rozmyśla nad swoimi błędami i krzywdami, które – w swoim mniemaniu – wyrządza innym osobom. Swoje poczucie winy odczuwa jako nieznośny ciężar, którego nie jest w stanie się pozbyć. Nie potrafi zaakceptować siebie, wybaczyć sobie błędów, ani dostrzec w sobie pozytywnych cech. Często ma także problemy z asertywnością i dbaniem o własne potrzeby. Chcąc zadowolić innych, godzi się na postępowanie wbrew sobie i nieraz staje się ofiarą manipulacji.
Skąd się bierze poczucie winy?
Wieczne poczucie winy zazwyczaj ma swoje źródło w dzieciństwie. Bliskie osoby człowieka z tego rodzaju przypadłością we wczesnym okresie jego życia zwykle wzbudzały w nim poczucie winy. Będąc małym dzieckiem mógł np. usłyszeć, że rodzic pije przez niego alkohol czy z jego powodu zachorował.
Ciągłe poczucie winy dotyczy często tych osób, których rodzice się rozwiedli. Dziecko czuje wtedy podświadomie, że samo przyczyniło się do rozstania się mamy i taty. Rodzic wzbudza także w dziecku poczucie winy, kiedy jest nieustannie z niego niezadowolony – np. oczekuje samych szóstek i piątek w szkole.
Chorobliwe poczucie winy może także rozwinąć się u osoby dorosłej. Często dotyka młodych matek, którzy chcą perfekcyjnie wychowywać swoje dzieci. Jeżeli zdarzy im się w przypływie emocji podnieść głos czy powiedzieć swojej pociesze coś przykrego, wtedy odczuwają z tego powodu silne wyrzuty sumienia.
Problem silnego poczucie winy doskwiera również mężczyznom, np. kiedy nie są w stanie sprostać oczekiwaniom swoich żon, lepiej zarabiać czy wypełniać innych, przypisanych im stereotypowo ról – np. naprawiania czy przeprowadzania remontu mieszkania.
Poczucie winy: wpływ na psychikę i organizm
Nadmierne poczucie winy oddziałuje w negatywny sposób na zdrowie fizyczne i psychiczne. Prowadzi do znaczącego obniżenia nastroju, a w poważnych przypadkach może skutkować depresją oraz myślami samobójczymi.
Osoby odczuwające chorobliwe poczucie winy często zmagają się z zaburzeniami lękowymi i nerwicowymi, niskim poczuciem wartości, chorobliwą nieśmiałością oraz perfekcjonizmem. Mogą mieć również skłonności do zachowań autodestrukcyjnych, takich jak np. samookaleczanie się czy popadanie w uzależnienia. Długotrwałe odczuwanie poczucia winy wpływa także na spadek odporności organizmu.
Osoba z nieustannym poczuciem winy w związku często przyjmuje rolę ofiary. Czuje się gorsza od swojego partnera i odnosi wrażenie, że nie zasługuje na miłość. Obawia się jego odejścia, dlatego może stosować różnego rodzaju manipulacje. Ciągłe poczucie winy powoduje, że zamyka się w sobie i przestaje wprost komunikować własne potrzeby, oczekiwania czy obawy.
Nieustannie poczucie winy stanowi również sporą przeszkodę w życiu zawodowym. Osoba z tym problemem stale ma poczucie, że nie nadaje się do tego, co robi. Porównuje się do współpracowników i odbiera siebie jako kogoś gorszego, mniej wydajnego i niekompetentnego. Z tego powodu obawia się poprosić o podwyżkę czy odmówić pracy w weekendy lub w godzinach nadliczbowych.
Jak pozbyć się poczucia winy?
Jak poradzić sobie z poczuciem winy, jeżeli staje się nieznośnym ciężarem i wpływa negatywnie na różne obszary życia? Przede wszystkim warto uświadomić sobie jego przyczyny. Może rodzice lub inne znaczące dla nas osoby wzbudzały w nasz poczucie winy, kiedy byliśmy jeszcze dziećmi. Dobrze jest zadać sobie pytanie, co wtedy czuliśmy. Następnie należy zastanowić się, jakie skutki w obecnym życiu powoduje poczucie winy i jakie sytuacje go wywołują.
Jeżeli poczucie winy jest adekwatne, wtedy można spróbować popracować nad zmianą własnych zachowań oraz wybaczeniem sobie przeszłych błędów i zaniedbań. Przeszłość jest czymś, co już nie wróci, dlatego warto się z nią pogodzić.
W pozbyciu się chorobliwego poczucia winy pomoże również akceptacja. Dobrze jest przestać oczekiwać od siebie zbyt wiele oraz pozwolić sobie na błędy. Każdemu zdarza się przecież je popełniać – nikt nie jest doskonały.
Nie trzeba próbować innym dorównywać. Każda osoba jest niepowtarzalna, posiada właściwe sobie talenty, pozytywne cechy osobowości, lecz także wady i słabości.
W pozbyciu się nadmiernego poczucia winy pomoże również przyjęcie asertywnej postawy w życiu. Nie musimy spełniać oczekiwań innych ludzi , ani odczuwać wyrzutów sumienia, kiedy im odmawiamy. Nasze potrzeby są również ważne i mamy prawo się o siebie zatroszczyć.