Ospa prawdziwa to wirusowa choroba zakaźna o ostrym przebiegu, wywoływana przez jedną z dwóch odmian wirusa ospy prawdziwej (Variola minor lub Variola maior). Ospę prawdziwą wypleniono w 1980 r. – ostatnie naturalne zakażeniem tym wirusem stwierdzono w Somalii w 1977 roku (była to jednak łagodniejsza odmiana). Choroba ta w XX w. zabiła co najmniej 300 mln ludzi na świecie, czyli mniej więcej tyle, ile dzisiaj wynosi populacja Stanów Zjednoczonych.
Jak stara jest ospa?
Do niedawna najwcześniejsze dowody genetyczne dotyczące ospy sięgały roku 1600. Badania próbek zębów i szkieletów wikingów potwierdziły istnienie wirusa co najmniej kolejne 1000 lat wcześniej. Wielu historyków jest zdania, że ospa istniała na długo przed wikingami. Podejrzane blizny na starożytnych egipskich mumiach (m.in. Ramzesa V) sugerują, że choroba może sięgać nawet 3000 lat wstecz. Brakowało jednak dowodów naukowych na poparcie tej teorii.
Czytaj też: Małpia ospa to globalne zagrożenie? WHO wydało niepokojące oświadczenie
Porównując genomy współczesnych i historycznych szczepów wirusa ospy prawdziwej, uczeni z Instytutu Naukowego Eugenio Medea i Uniwersytetu w Mediolanie prześledzili ewolucję patogenu w czasie. Odkryli, że różne szczepy ospy prawdziwej pochodzą od jednego wspólnego przodka i że niewielka część składników genetycznych znalezionych w genomach z epoki wikingów przetrwała do XVIII wieku.
Naukowcy opracowali także szacunkowe dane dotyczące czasu powstania wirusa, uwzględniając tzw. zjawisko tempa zależnego od czasu. Oznacza to, że szybkość ewolucji zależy od długości czasu, w którym jest ona mierzona, więc wirusy wydają się zmieniać szybciej w krótkich odcinkach czasowych i wolniej w dłuższych.
Wykorzystując równania matematyczne, naukowcy mogą uwzględnić zjawisko tempa zależnego od czasu, aby podać dokładniejsze daty wydarzeń ewolucyjnych – jak choćby pojawienie się nowego wirusa. Dzięki temu uzyskano nowe szacunki dotyczące pierwszego pojawienia się ospy – ponad 3800 lat temu. Te badania pomogą rozstrzygnąć wieloletnie kontrowersje dotyczące ospy prawdziwej – raz na zawsze.
Czytaj też: Wirusy z wiecznej zmarzliny wracają. Namierzono kolejnego rekordzistę
Dr Diego Forni, pierwszy autor badania, mówi:
Wirus Variola może być dużo, dużo starszy niż myśleliśmy. Jest to ważne, ponieważ potwierdza historyczną hipotezę, niż ospa istniała w starożytnych społeczeństwach. Ważne jest również, aby wziąć pod uwagę, że istnieją pewne aspekty w ewolucji wirusów, które powinny być uwzględnione podczas wykonywania tego typu analiz.
Praca badawcza ukazała się w czasopiśmie Microbial Genomics.