Choć ich rozmiary wahają się od 0,01 do 1,2 mm, niesporczaki zyskały ogromną sławę. Wszystko za sprawą ich wyjątkowej zdolności przetrwania nawet w najbardziej ekstremalnych warunkach. Niesporczaki mogą przeżyć silne promieniowanie, zamrożenie na 10 lat, długotrwały brak wody oraz wystrzelenie z działa armatniego. Zostały nawet wysłane w kosmos!
O ich przeszłości i ewolucji nie wiemy jednak zbyt wiele. Z powodu małych rozmiarów i braku twardej tkanki w zapisie kopalnym praktycznie nie znajduje się pozostałości po ich przodkach. Na całym świecie znane są jedynie trzy skamieniałości niesporczaków – z Kanady, New Jersey i Zachodniej Syberii. Teraz do tej skromnej kolekcji dołącza kolejny okaz – znaleziony w bursztynie z Dominikany.
Naukowcy szukali mrówek, znaleźli niesporczaka
Główny autor nowego badania Marc Mapalo, doktorant na Wydziale Biologii Ewolucyjnej Uniwersytetu Harvarda, przyznaje, że tę rzadką skamieniałość niesporczaka odkryto przypadkowo. Cenny bursztyn, w którym się znajdowała, został zakupiony przez zespół naukowców kierowany przez Phillipa Bardena z Instytutu Technologii w New Jersey. Grupa Bardena zajmowała się badaniem ewolucji owadów społecznych i poszukiwała uwięzionych w bursztynie mrówek oraz termitów.
Dopiero po kilku miesiącach od rozpoczęcia badań jeden z pracowników laboratorium zwrócił uwagę na „nietypowy, przypominający gąsienicę kształt, z malutkimi szponiastymi nogami” – opisują naukowcy. „Gąsienica” okazała się niesporczakiem, a badacze zaprosili do współpracy Mapalo, który jest ekspertem od tych maleńkich stworzeń (napisał nawet o nich piosenkę i stworzył do niej animację).
Niesporczak, zatopiony w liczącym 16 mln lat bursztynie, mierzy nieco mniej niż 0,6 milimetra. Na pierwszy rzut oka przypomina zwykły bąbel powietrza. W tej sytuacji fakt, że ktokolwiek zwrócił na niego uwagę, można uznać za łut szczęścia. Ale na tym nie kończy się dobra passa naukowców. Jak się okazało, skamieniałość znajdowała się bardzo blisko ściany bursztynu, co umożliwiło przeprowadzenie skomplikowanych badań.
Bursztyn, w którym znaleziono skamieniałość niesporczaka / (fot. University of Harvard/New Jersey Institute of Technology)
Skamieniały okaz to nieznany wcześniej gatunek
Naukowcy byli w stanie zastosować te same metody, których używa się do badania żywych niesporczaków. Wykorzystując m.in. mikroskopię konfokalną, zdołali zbadać zarówno zewnętrzną budowę niesporczaka (np. jego pazury), jak i niektóre elementy anatomiczne – w tym struktury znajdujące się w gardzieli i jelicie środkowym.
– To pierwsza skamieniałość niesporczaka, w przypadku której byliśmy w stanie zwizualizować wewnętrzną morfologię zwierzęcia – powiedział Mapalo. Na podstawie wyników badań zespół próbował umieścić okaz z bursztynu na „niesporczakowym drzewie życia”.
Kształt i rozmieszczenie pazurów sugerowały, że należy on do nadrodziny Isohypsibioidea, do której przypisuje się też wiele współczesnych niesporczaków. Jednak budowa wewnętrzna odróżnia go od krewnych z tej grupy.
Największą różnicą jest nietypowy kształt tzw. makroplakoidu – twardej struktury znajdującej się między jamą ustną a przełykiem zwierzęcia. Podczas gdy inni członkowie Isohypsibioidea mają od dwóch do trzech grubych makroplakoidów, niesporczak znaleziony w bursztynie miał tylko jeden, stosunkowo cienki i charakterystycznie „wygięty” taki element.
Ostatecznie naukowcy uznali, że badany okaz nie odpowiada żadnemu znanemu rodzajowi z nadrodziny Isohypsibioidea, tylko jest jedynym przedstawicielem odrębnego rodzaju i gatunku, któremu nadali nazwę Paradoryphoribius chronocaribbeus. Autorzy twierdzą, że w okresie swojej świetności P. chronocaribbeus prawdopodobnie żył w warunkach podobnych do współczesnych niesporczaków, zasiedlając wilgotne i mokre siedliska.
Kolejne skamieniałości czekają na odkrycie
Zachęcony sukcesem Mapalo zamierza zbadać inne bursztyny, które znajdują się w zbiorach uniwersyteckich i muzealnych, aby w nich także szukać śladów niesporczaków. Planuje też ponownie przyjrzeć się pierwszej potwierdzonej skamieniałości niesporczaka, która znajduje się na Harvardzie.
Skamielina, o której mowa, została znaleziona w 1964 roku w pobliżu jeziora Cedar w kanadyjskiej prowincji Manitoba. Ma około 78 milionów lat. Została zidentyfikowana jako gatunek Beorn leggi, ale badacz sądzi, że nowoczesne techniki obrazowania mogą rzucić na to odkrycie nowe światło.
Mapalo liczy, że przegląd kolejnych bursztynów przyniesie więcej informacji na temat ewolucji i historii niesporczaków. – Aby dostrzec skamieniałości niesporczaków, musielibyśmy dokładnie zbadać wszystkie próbki bursztynu pod mikroskopem. Ale ogólnie rzecz biorąc, jeśli znajdziesz bursztyn, wysoce prawdopodobne jest, że niesporczaki żyły gdzieś w pobliżu drzewa, które go wyprodukowało… Warto więc szukać niesporczaków w każdej próbce bursztynu – mówi.
Źródło: Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences.