Chronotypy są behawioralnymi manifestacjami rytmów dobowych, których doświadczamy w ciągu dnia i nocy. W pewnym sensie są one wewnętrznym zegarem ciała, który pomaga określić, czy należymy do osób, które funkcjonują sprawniej rano, czy też w nocy. W istocie okazuje się jednak, że chronotypy sowy i skowronka, których trzymamy się od wielu lat, są tylko dwoma z sześciu istniejących typów osobowości.
“Badania indywidualnych różnic chronobiologicznych i chronopsychologicznych koncentrują się głównie na chronotypach porannych i wieczornych” – wyjaśnia badacz fizjologii człowieka Dmitrij S. Swiesznikow z Uniwersytetu RUDN w Rosji – “Jednak ostatnie badania sugerują, że istniejąca klasyfikacja wymaga ponownego rozważenia i rozszerzenia”.
W swoich nowych badaniach Swiesznikow i jego koledzy z zespołu przeprowadzili ankietę wśród prawie 2300 uczestników, z których większość stanowili studenci uniwersytetu. Badani zostali poproszeni o samoocenę własnego chronogramu na podstawie sześciu możliwych typów zidentyfikowanych w poprzednich badaniach prowadzonych przez tych samych naukowców.
Aby ustalić swoje chronotypy, uczestnicy wypełnili szereg używanych przez badaczy snu standardowych testów i kwestionariuszy, które zostały zaprojektowane w celu oszacowania poziomu senności lub czujności uczestników w różnych (a czasem przypadkowych) porach dnia. Wyniki wykazały, że zdecydowana większość uczestników utożsamiała się z sześcioma hipotetycznymi chronotypami zaproponowanymi przez badaczy, przy czym tylko 5 procent osób w badaniu nie utożsamiało się z żadnym z nich.
Sześć chronotypów, które badacze uważają obecnie za “w pełni potwierdzone” na podstawie swoich wyników, obejmuje znane nam osobowości poranne i nocne, uzupełnione o cztery nowe chronotypy: wysoce aktywny, senny w środku dnia, aktywny w środku dnia i umiarkowanie aktywny.
fot. Uniwersytet RUDN
Jeśli chodzi o czujność i poziom energii, przedstawiciele porannych chronotypów wykazują wysoką czujność rano, która z biegiem dnia spada do średniego poziomu, a wieczorem – do niskiego. U typów wieczornych sytuacja wygląda odwrotnie – takie osoby mają rano problem z koncentracją, która ulega poprawie w ciągu dnia, by osiągnąć swój szczyt pod osłoną nocy.
Cztery nowe chronotypy wykazują różne wzorce – typy wysoko aktywne wykazują wzmożoną czujność w ciągu całego dnia; typy senne w ciągu dnia osiągają optymalny poziom wydajności dopiero późnym popołudniem, typy aktywne osiągają swój szczyt w połowie dnia, zaś umiarkowane doświadczają niskiego poziomu energii przez cały dzień.
Co ciekawe, tylko nieco ponad jedna trzecia (37 proc.) osób w badaniu zidentyfikowano jako ranne ptaszki lub sowy (odpowiednio 13 proc. i 24 proc.), choć warto zauważyć, że sowy były najczęściej wybieranym chronotypem.
Spośród nowych chronotypów, obejmujących 58 proc. badanych, 18 proc. badanych zidentyfikowało siebie jako osoby senne w ciągu dnia, 16 proc. jako umiarkowanie aktywne, 15 proc. uznało, że aktywni w ciągu dnia, a tylko 9 proc. uczestników opisało siebie jako osoby wysoce aktywne.
Warto pamiętać, że jest to stosunkowo małe badanie ogromnego tematu, jednak zespół rosyjskich naukowców twierdzi, że przyszłe badania z wykorzystaniem różnego rodzaju metod eksperymentalnych powinny być w stanie powiedzieć nam więcej o tym, jak funkcjonują wszystkie chronotypy.