Ryż dziki różni się od uprawnego tym, że samoistnie zrzuca dojrzałe nasiona, strząsając je na ziemię. W przypadku ryżu uprawnego, trzeba je własnoręcznie zebrać – najlepiej przy pomocy narzędzi. Stosowano je już w starożytności, a naukowcy z Darmouth College ocenili, jakie dokładnie. Szczegóły opublikowano w czasopiśmie PLOS ONE.
Czytaj też: Nie kilkadziesiąt tysięcy, a pół miliona lat! Tak stare narzędzia krzemienne odkryto na południu Polski
Prof. Jiajing Wang z Darmouth College mówi:
Przez dość długi czas jedną z zagadek było to, że narzędzia do zbioru nie zostały znalezione w południowych Chinach z wczesnego okresu neolitu lub Nowej Epoki Kamiennej, okresu, w którym wiemy, że ryż zaczął być uprawiany. Jednak kiedy archeolodzy pracowali na kilku wczesnych stanowiskach neolitycznych w dolinie rzeki Jangcy, znaleźli wiele małych kawałków kamienia, które miały ostre krawędzie i mogły być używane do zbierania roślin. Nasza hipoteza była taka, że to narzędzia do zbierania ryżu.
Narzędzia do zbierania ryżu sprzed 10 tys. lat
Dwie najwcześniejsze grupy kultur neolitycznych z doliny rzeki Jangcy to Shangshan i Kuahuqiao. Przebadano 52 kamienne narzędzia ze stanowisk archeologicznych Shangshan i Hehuashan, z których jedno było zajmowane przez wspomniane kultury. Mają one postać szorstkich płatków o ostrych krawędziach o wymiarach 4,3 na 4,3 cm, na tyle niewielkich, że można je trzymać jedną ręką.
Aby ustalić, czy kamiennych narzędzi faktycznie używano do zbierania ryżu, przeprowadzono badania stopnia ich zużycia i pozostałości fitolitu (krzemionkowego szkieletu roślin). Przeanalizowano mikrorysy na powierzchni narzędzi pod mikroskopem, aby określić, jak narzędzia były używane. Wyniki pokazały, że 30 płatków ma wzory zużycia podobne do tych, które powstały podczas zbierania roślin bogatych w krzemionkę, m.in. ryżu. Drobne prążki, wysoki stopień polerowania i zaokrąglone krawędzie odróżniały je od narzędzi używanych do obróbki twardych materiałów, cięcia tkanek zwierzęcych czy skrobania drewna.
Prof. Wang dodaje:
Aż 28 narzędzi zawierało fitolity ryżowe. Interesujące w nich jest to, że łuska ryżu i liście wytwarzają różne rodzaje fitolitów, co pozwoliło nam określić, w jaki sposób ryż został zebrany.
Wykazano, że stosowano dwie metody zbioru ryżu – jedną polegającą na odcinaniu lub zeskrobywaniu samych kłosów (technika “palec-nóź”), a druga na odcinaniu samej łodygi (technika “sierp”). Pierwszą z nich stosowano we wczesnej fazie, ok. 10-8,2 tys. lat temu, a drugą w późniejszej fazie, 8000-7000 lat temu. Obie metody są do dziś stosowane w Azji.
Czytaj też: Znaleziono najstarsze narzędzia do tatuowania. Co nimi było?
Prof. Wang podsumowuje:
Roślina ryżu zawiera liczne kłosy, które dojrzewają w różnym czasie, więc technika zbioru palec-nóż jest szczególnie przydatna, gdy udomowienie ryżu było we wczesnym stadium. Zbieranie techniką sierpa było szerzej stosowane, gdy ryż stał się szerzej udomowiony, a więcej dojrzałych nasion pozostawało na roślinie. Ponieważ zbierasz całą roślinę w tym samym czasie, liście i łodygi ryżu mogły być również wykorzystane do paliwa, materiałów budowlanych i innych celów, co czyniło tę metodę zbioru znacznie bardziej efektywną. Uważamy, że udomowienie ryżu było napędzane przez nieświadomą selekcję człowieka.