Jak najlepiej upolować zwierzę na obiad, jeśli nie ma się do dyspozycji nawet noża? Nasi przodkowie uporali się z tym problemem 200 tys. lat wcześniej, niż sądzono do tej pory. Już pół miliona lat temu potrafili wytwarzać z kamieni ostre groty, a następnie przymocować je do długich kijów. Powstała w ten sposób włócznia była prawdopodobnie pierwszym naprawdę skutecznym narzędziem do zabijania.
Najstarsze kamienne groty włóczni odnaleziono na stanowisku archeologicznym Kathu Pan 1 w RPA. Odkrył je w latach 80. XX wieku Peter Beaumont z pobliskiego McGregor Museum. Nie potrafił jednak określić daty wykonania narzędzia. Dopiero dwa lata temu dwójka naukowców – Naomi Porat z Izraela i Rainer Grün z Australii – poddała włócznie optycznie stymulowanej luminescencji i rezonansowi spinu elektronowego. Te badania pozwalają ocenić czas powstania nawet bardzo starych przedmiotów.
Co się okazało? Groty zostały wykute 500 tys. lat temu, kiedy po Ziemi chodził gatunek Homo heidelbergensis, ostatni wspólny przodek neandertalczyka i człowieka współczesnego. Groty z Kathu Pan 1 to pierwszy dowód wykorzystywania grotów do zabijania przed wyodrębnieniem się Homo sapiens i neandertalczyka.
Antropolodzy z Uniwersytetu Stanowego Arizony (USA) i Uniwersytetu Kapsztadzkiego (RPA), którzy przyjrzeli się odkopanym trzydzieści lat wcześniej przedmiotom, podali w wątpliwość ich zastosowanie. Żeby ocenić, czy praludzie za pomocą grotów faktycznie mogli polować, przeprowadzono eksperyment. Najpierw zbadano mikroślady na powierzchni kamiennych narzędzi, a następnie stworzono wierne kopie grotów z tego samego rodzaju kamienia. Repliki, za pomocą łuku o odpowiednio wykalibrowanej sile, wystrzelono w zwierzęce tusze. Okazało się, że drobne uszkodzenia, choćby odłamanie czubka grota, były prawie identyczne na oryginałach i na replikach. Takie uszkodzenia nie powstają przy innych sposobach wykorzystania grotów, np. podczas wyprawiania skór albo odcinania mięsa od kości. Wątpliwości zostały rozwiane.
Doczepienie grotu włóczni do drzewca to krok milowy w rozwoju człowieka, równie istotny jak wynalezienie koła. Zastosowanie nowatorskiej techniki kosztowało wiele zachodu, ale drzewce zakończone zaostrzonym kawałkiem kamienia było o wiele skuteczniejszym narzędziem do polowania niż sam kij.