Zanim jednak poznamy fenomen tego zakątka na najzimniejszym kontynencie świata, przyjrzyjmy się samej pustyni Atakama. Dlaczego przez większość jest ona uważana za najbardziej suche miejsce na świecie. Przede wszystko dlatego, że wygląda na takie. Surowy, niemal księżycowy krajobraz. Wysokie temperatury latem. Nadzwyczaj skąpe opady deszczu w ciągu roku (o ile w ogóle wystąpią). Bez dwóch zdań – na nadmiar wody nie będziemy tutaj narzekać.
Czytaj też: Pustynia Atakama ma mroczny sekret. Niestety, to nasza wina
Istnienie pustyni Atakama zawdzięczamy zimnemu prądowi oceanicznemu Humboldta, który płynie wzdłuż zachodniego wybrzeża Ameryki Południowej z obszaru Oceanu Południowego aż po Ekwador. Prąd ten niesie chłodne wody o niskim zasoleniu. Powodują one, że klimat wybrzeża Chile, Peru i Ekwadoru jest o wiele chłodniejszy niż wynikałoby z szerokości geograficznej. Niższe temperatury nie sprzyjają powstawaniu frontów atmosferycznych, w związku z czym bardzo rzadko tutaj pada jakikolwiek deszcz.
W przypadku Atakamy sprawa jest wręcz ekstremalna. Pustynię o powierzchni około jednej trzeciej Polski nawiedza średnio 15 mm deszczu rocznie (w naszym kraju wartość ta waha się od 400 do nawet 1000 mm na obszarach górskich). W niektórych miejscach opadów jest jeszcze mniej (1-3 mm). Przypuszcza się, że istnieją takie części Atakamy, które nie widziały deszczu od dekad.
Czytaj też: Atakama zakwitła feerią barw. Zaczynamy rozumieć, jak i po co dochodzi do tego fenomenu
Pustynia Atakama – najbardziej suche miejsce na Ziemi, o którym wiemy ze szkolnych ławek
Warto wspomnieć chociażby o miasteczku Quillagua, które znajduje się w Księdze Rekordów Guinnessa jako najbardziej suche miasto na świecie. Od lat 70. XX deszcz padał tutaj jedynie trzy razy. Miasteczko jest na wpół wyludnione. Jak relacjonuje Wojciech Biegun, mieszkają w nim już tylko kierowcy ciężarówek, którzy transportują surowce z pobliskiej kopalni miedzi.
Jak widzimy, pustynia Atakama jest wybitnie nieprzyjaznym do życia miejscem. Mimo to możemy spotkać się tu z zaskakującym bogactwem biologicznym, a to dzięki częstym mgłom, które nawiedzają region. Są one dla wielu sukulentów, w tym kaktusów, jedynym źródłem wilgoci.
Czytaj też: Pod lodami Antarktydy natknęli się na tajemniczą dolinę. Kiedyś płynęła tam gigantyczna rzeka
Czy chilijska pustynia od zawsze była taka sucha? Nie od zawsze, ale odkąd Australia z Tasmanią oddzieliły się od Antarktydy (ok. 33 miliony lat temu). Wówczas region ten zaczął stawać się coraz bardziej suchy. Wszystkiemu od początku był winien prąd Humboldta, który zaczął rodzić w oceanie w epoce oligocenu i miocenu. A skoro już o Antarktydzie mowa, to zostawmy na chwilę Atakamę i poznajmy inne najbardziej suche miejsce na świecie.
Suche Doliny McMurdo jako najbardziej suche miejsce na świecie
Suche Doliny McMurdo są zgrupowaniem wolnych od lodu i śniegu dolin w Ziemi Wiktorii (Antarktyda Wschodnia). Znajdują się one wewnątrz pasma górskiego, które izoluje doliny od jakiegokolwiek dopływu wilgotnych mas powietrza. Na dnie Suchych Dolin notuje się ekstremalnie niską wilgotność powietrza. Klimat jest polarny, bardzo mroźny. Nie pada tutaj żaden deszcz, ale niektóre źródła wskazują, że potrafi tutaj spaść około 100 mm opadów w postaci śniegu (Andrew J. Hund, 2014).
Czytaj też: Obrzydliwe stworzenie na Antarktydzie. Obcy organizm ma 20 nóg i widziano go tu po raz pierwszy
Dlaczego Suche Doliny McMurdo są wolne od śniegu i lodu? Winowajców tego stanu jest kilku. Nie tylko rzeźba terenu i klimat polarny, ale również silne wiatry katabatyczne, które ze szczytów gór „spływają” dynamicznie do dna doliny. Prędkość wiatru potrafi dochodzić tutaj do 320 km/h. Ciężkie, zimne powietrze jest dosłownie zrzucane w dół doliny, powodując topnienie jakichkolwiek resztek śniegu, lodu i wody. Co ciekawe, tak suche warunki w dolinach powodują również, że nie dochodzi do naturalnego rozkładu ciał zwierząt. Wielokrotnie były znajdowane tutaj chociażby zmumifikowane truchła fok.
Ten unikatowy ekosystem na Antarktydzie jest najpewniej w niektórych miejscach nawet bardziej suchy od Atakamy (tzn. nie pada tam nawet śnieg), ale bardzo trudno to wiarygodnie pomierzyć z uwagi na surowe warunki pogodowe i trudną dostępność terenu. Natomiast jeśli spojrzymy w dłuższej perspektywie czasowej na Suche Doliny McMurdo, to może okazać się, że nie padał tutaj żaden deszcz nawet od milionów lat.
Naukowcy z Uniwersytetu Wiktorii w Wellington, stolicy Nowej Zelandii, opublikowali na łamach Nature Geoscience wyniki analiz tego, jak długo Suche Doliny pozostają suche. Zbadali oni występowanie izotopu berylu-10 w profilach osadów ze środkowego miocenu i późnego plejstocenu w trzech miejscach położonych na wysokości 1200-1800 metrów n.p.m. w Suchych Dolinach McMurdo.
Wykazali oni, że ekstremalnie suchy klimat w tej części Antarktydy Wschodniej panuje od około 6 milionów lat (późnego miocenu). Wcześniej pomimo niskich temperatur występowały w tym miejscu znaczne opady deszczu i śniegu. Doniesienia z maja 2023 roku zmieniają nieco rozumienie o tym, jak długo Suche Doliny pozostają w takim stanie. Niewykluczone, że przez tak długi czas nie spadła tutaj ani jedna kropla deszczu oraz jedynie znikoma ilość śniegu.
Czytaj też: Krwawa ciecz wypływa spod lodu na Antarktydzie. Pochodzi ona z tajemniczego źródła
Jeziorka w Suchych Dolinach. Jedno z nich jest bardzo wyjątkowe
Czy coś jeszcze może nas zaskoczyć, jeśli chodzi o najbardziej suche miejsce na świecie? To, że znajdują się w nim pojedyncze, niewielkie jeziorka, które są rekordowo zasolone. Absolutnym fenomenem jest istnienie Stawu Don Juan w Dolinie Wrighta. Mamy do czynienia tutaj z niewielkim zbiornikiem o szerokości 100 metrów i długości 300 metrów. Woda jest tutaj głęboka jedynie na kilkanaście centymetrów. Tak płytkie jezioro bez żadnych stałych dostaw słodkiej wody w rezultacie stało się wyjątkowo zasolone (od 338 do 402 promili).
Woda jest tutaj tak słona, że nie zamarza nawet przy -51 st. C. Co więcej, niektóre z badań próbek wody wykazały, że żyją w niej mikroorganizmy (głównie grzyby, algi, bakterie i drożdże), ale nie zostało to oficjalnie potwierdzone.
Jakie zatem jest to najbardziej suche miejsce na świecie? Jeśli spojrzymy na twarde dane pochodzące ze stacji pogodowych, to zdecydowanie pustynia Atakama wysuwa się na prowadzenie. Natomiast rozszerzając kontekst i patrząc także na miejsca niezamieszkane przez człowieka oraz wciąż mało poznane, to Suche Doliny McMurdo zdają się być bezapelacyjnym liderem.
Czytaj też: Jak wyglądałaby Antarktyda bez lodu? Niezwykła mapa ukazuje prawdziwą rzeźbę ukrytego lądu
W wymienianiu tych drugich jest też pewien „chwyt” związany z tym, że na pewno od milionów lat z uwagi na mroźny klimat nie padał tam deszcz, ale co do opadów śniegu nie ma już takiej pewności. Tak czy owak, zwycięski duet (tak go kompromisowo nazwę) jest przykładem kompletnie unikatowego krajobrazu, który przypomina bardziej powierzchnię Marsa niż Ziemi.