Budowa Muru Berlińskiego
Po drugiej wojnie światowej państwo niemieckie zostało podzielone przez zwycięzców na cztery strefy okupacyjne: amerykańską, brytyjską, francuską i radziecką. Szybko stało się jasne, że polityka aliantów zachodnich i wschodnich wobec Niemiec będzie wyglądała zupełnie odmiennie.
Ci pierwsi już w początkowym okresie zdołali wprowadzić na zarządzanym przez siebie obszarze wspólną strefę gospodarczą oraz nową walutę (markę niemiecką). Ludność zamieszkującą te tereny traktowali życzliwie, nie szczędząc środków na pomoc w odbudowie zrujnowanego wojną kraju. W październiku 1949 roku, za zgodą zachodnich aliantów, doszło do proklamowania nowego państwa: Republiki Federalnej Niemiec z siedzibą władz w Bonn. Jej pierwszym kanclerzem został Konrad Adenauer.
Inaczej przedstawiało się położenie wschodniej części dawnego państwa niemieckiego. W strefie okupacyjnej zarządzanej przez Stalina notorycznie dochodziło do grabieży mienia, zaczęto też sukcesywnie wprowadzać reformy w duchu demokracji ludowej: nacjonalizację i kolektywizację. W 1946 r. powstała Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności (SED); wraz z nią zapanował system monopartyjny. Młode państwo nazwano Niemiecką Republiką Demokratyczną, a na jego czele stanął sekretarz generalny SED – Walter Ulbricht.
Berlin pozostał podzielony na cztery sektory. Wschodnie dzielnice (a więc strefa radziecka) były teraz stolicą NRD. Z pozostałych sektorów utworzono odrębną jednostkę polityczną: Berlin Zachodni.
W latach 1947-1961 odnotowano ogromną liczbę ucieczek ze wschodnich do zachodnich Niemiec. Łącznie ocenia się ją na ok. 2,7 mln mieszkańców. Nie było to jeszcze wówczas szczególnie trudne, gdyż pilnowanie granicy między wschodnią a zachodnią częścią Berlina nie stanowiło dla władz komunistycznych priorytetu.
Radykalna zmiana nastąpiła niespodziewanie w nocy z 12 na 13 sierpnia 1961 roku. Właśnie wtedy obie części miasta zostały od siebie na stałe oddzielone. Zgodnie z oficjalnym stanowiskiem przywódców NRD, mur powstał po to, aby chronić mieszkańców Berlina Wschodniego przed faszyzującym elementem zachodnim. W rzeczywistości chodziło oczywiście o uniemożliwienie desperatom nielegalnego przekraczania granicy wolnego świata.
Jak przebiegał i jak wyglądał Mur Berliński?
Budowa Muru Berlińskiego nie nastąpiła oczywiście z dnia na dzień. W pierwszym etapie otoczono granicę zachodniej części miasta drutem kolczastym, aby następnie wznieść stosunkowo niski mur. Jego konstrukcję i umocnienia modyfikowano w kolejnych latach, dobudowując wieżyczki obserwacyjne, a także wprowadzając szereg zabezpieczeń: min lądowych i alarmów.
Twór skonstruowany przez komunistyczne władze w niczym nie przypominał dawnych, średniowiecznych fortyfikacji. Był to w istocie szeroki pas pustej ziemi (martwa strefa), po obu stronach zamknięty murem.
Mur Berliński składał się tak naprawdę z dwóch części. Pierwsza, o długości około 45 km, dzieliła na pół samo miasto. Druga linia muru miała za zadanie oddzielać Berlin Zachodni od Brandenburgii i miast ościennych. Ocierała się także o rzekę Sprewę, pozostającą w granicach NRD.
Mur Berliński: ucieczki
Jeszcze w połowie czerwca 1961 r., a zatem na dwa miesiące przed przystąpieniem do budowy muru, sekretarz partii Walter Ulbricht zapewniał, że władza nie zamierza zamykać granicy z Zachodem. Było to oczywiste kłamstwo, zabezpieczało jednak komunistów przed masowym exodusem spanikowanej ludności. Kiedy postawienie Muru Berlińskiego stało się faktem, liczbę udanych ucieczek drastycznie ograniczono.
Próby ciągle się jednak zdarzały. Oficjalne szacunki mówią o ok. pięciu tysiącach uciekinierów, którzy skutecznie sforsowali wszystkie przeszkody. Jednocześnie przyjmuje się, że w wyniku nieudanej próby przekroczenia granicy śmierć poniosło co najmniej 136 osób (ich faktyczna liczba może być nawet dwa razy wyższa). Wypada jeszcze dodać, że przynajmniej 42 ofiary należały do grupy osób małoletnich.
Zburzenie Muru Berlińskiego
Moment, kiedy zburzono Mur Berliński, był oczywiście nieprzypadkowy. Rok 1989 zapisał się w historii jako okres rewolucyjnych przemian w całej Europie Środkowo-Wschodniej, co znalazło też odbicie w sytuacji mieszkańców komunistycznej części Niemiec. Przykład płynący z Polski ośmielił ich do głośniejszych i gwałtowniejszych protestów przeciw znienawidzonemu ustrojowi. Z kolei przemiany na Węgrzech ułatwiały Niemcom ucieczkę na Zachód. Wiosną skorzystało z tego ok. 25 tysięcy ludzi.
W obliczu wszystkich tych wyzwań liderzy SED zostali zmuszeni do liberalizacji kursu partii. 9 listopada 1989 r. władze otworzyły granice między dwiema częściami Berlina, zaś mieszkańcy w spontanicznym geście przystąpili do samodzielnej rozbiórki muru. Wiązało się z tym oczywiście spore niebezpieczeństwo: nie można było mieć pewności, czy straże nie otworzą do ludzi ognia. Wielotysięczny tłum okazał się jednak siłą tak potężną, iż nikt nie odważył się jej przeciwstawić.
Wyburzenie Muru Berlińskiego zwiastowało rychłe zjednoczenie Niemiec, które faktycznie nastąpiło 3 października 1990 roku.
Mur Berliński: ciekawostki
Rozpoczęcie budowy muru w nocy 12/13 sierpnia 1961 r. ochrzczono mianem Akcji Róża.
Podczas swojej wizyty w Berlinie Zachodnim w 1963 r. amerykański prezydent John F. Kennedy oświadczył: ” Ja też jestem berlińczykiem”. Jego gest solidarności z mieszkańcami miasta zabrzmiał jednak w uszach słuchaczy mało przekonująco w zestawieniu z wielokilometrową konstrukcją komunistów.
Jedyną ofiarą Muru Berlińskiego pochodzącą spoza Niemiec był Polak, 24-letni Franciszek Piesik. Usiłując przedostać się do Berlina Zachodniego, utonął w jeziorze Nieder Neuendorfer See pod Hennigsdorfem.
Co zostało po Murze Berlińskim?
W 2002 r. rozpoczęto prace nad Szlakiem Muru Berlińskiego (Berliner Mauerweg), całość zakończono cztery lata później. Szlak ów biegnie przede wszystkim przez dawne drogi patrolowe; podążając nim, można obejrzeć zachowane do dzisiaj fragmenty muru, wież strażniczych i umocnień. Na całej długości szlaku ustawione są tablice przybliżające turystom historię miasta i Niemiec, jak również ludzi, którzy polegli przy próbie przekroczenia muru.
Kolejnym niezwykle ciekawym obiektem jest Muzeum Muru Berlińskiego, założone w roku 1962, a zatem tuż po wybudowaniu samego muru. Znajduje się przy legendarnym punkcie granicznym Checkpoint Charlie, zaś jego rola polega na dokumentowaniu i opowiadaniu historii berlińskiego podziału. Obiekt zaliczany jest do najczęściej i najliczniej odwiedzanych muzeów świata.
Sporo fragmentów Muru Berlińskiego zostało wywiezionych z Niemiec przez osoby prywatne. Największy spośród nich znajduje się w Polsce, we wsi Sosnówka na Dolnym Śląsku. Należy do pracującego w Berlinie lekarza, składa się zaś z 25 kawałków betonowych bloków pokrytych graffiti.