W półroczne konsultacje społeczne zaangażowało się kilkadziesiąt osób, w tym osoby reprezentujące samorządy i organizację pozarządowe oraz zwykli obywatele. W ciągu 15 spotkań udało im się ustalić zapotrzebowanie na zmiany zmierzające do poprawy stanu wód w Polsce oraz przygotować plan działania na nadchodzących 6 lat.
System naczyń połączonych
Jednolite części wód – co kryje się za tym tajemniczym terminem? Jest to jednostka planistyczna, w ramach której oceniany jest stan wody1 oraz występujące na jej obszarze presje. Planowane są również konkretne działania.
Jednolite części wód powierzchniowych to rzeki, jeziora, wody przejściowe i przybrzeżne, zaś jednolite części wód podziemnych to wody występujące w warstwach wodonośnych lub w ich zespołach. Na stan wód wpływ mają presje, czyli wszelkie aktywności, które zaburzają równowagę ich stanu. Taką presją może być m.in. emisja ścieków i intensywnych nawozów (presje fizykochemiczne), a także przekształcenia naturalnych warunków koryta rzecznego lub jeziora (presje hydromorfologiczne). Presje powodują, że stan wód ulega pogorszeniu, a co za tym idzie – ich jakość wyraźnie spada, i jest to niebezpieczny proces – stanowi to zagrożenie nie tylko dla organizmów wodnych, ale dla całych zależnych od nich ekosystemów, więc także dla człowieka.
Warto pamiętać, że na jakość wód w rzekach, jeziorach i innych zbiornikach wpływa aktywność nie tylko w ich sąsiedztwie, ale także na obszarze całej zlewni. Zanieczyszczanie i przekształcanie gleby, powietrza i pozostałych elementów przyrody prędzej czy później powoduje zaburzenia w ekosystemach wodnych, które są „krwiobiegiem” całego środowiska naturalnego. Dlatego tak ważne jest, byśmy zawsze pamiętali, że wszystkie nasze codzienne decyzje mają wpływ na jakość wód w Polsce.
Analiza + wnioski = działania naprawcze
Działania ustanowione przez plany gospodarowania wodami są dwutorowe – pierwsze z nich przypisano konkretnym jednolitym częściom wód, w których występuje ryzyko nieosiągnięcia dobrego stanu, a drugie obowiązują na obszarze całego kraju. Są zaplanowane w taki sposób, by skutecznie przeciwdziałać wpływowi zidentyfikowanych presji na stan krajowych zapasów wodnych.
W odpowiedzi na presje związane z przekształceniem rzek zaplanowano działania, które dążą do poprawy ich warunków hydromorfologicznych, w tym także przywracające im naturalny charakter działania renaturyzacyjne, oraz umożliwianie organizmom wodnym migracji i odtwarzania swoich siedlisk. Presjom fizykochemicznym odpowiadają działania ograniczające wpływ zanieczyszczeń, które dostają się do wód, co obejmuje m.in. realizację Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, który ma na celu budowę lub modernizację oczyszczalni ścieków rozbudowę systemów kanalizacji. Na presje chemiczne odpowiadają z kolei między innymi działania zapobiegające ich emisji oraz identyfikacja ich głównych źródeł.
Realizacja wszystkich powyższych zadań w ciągu kolejnych 6 lat stanowi ogromne wyzwanie dla jednostek, które będą je razem wdrażały – są to m.in. Wody Polskie, Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska czy Lasy Państwowe, ale także jednostki samorządu terytorialnego.
Zacznij od siebie – kontroluj ścieki
Skuteczna realizacja działań to proces wymagający odpowiedzialności i konsekwencji. Działania przewidziane na cykl 2022-2027 zaplanowano z uwzględnieniem istniejących planów i programów, wykorzystując synergię między nimi. I tak, wszelkie działania w zakresie gospodarki komunalnej wynikają z przepisów prawa oraz Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, a za ich realizację odpowiadają przede wszystkim gminy.
Najskuteczniejszym narzędziem ograniczającym wpływ człowieka na stan wód są nowoczesne i sprawne oczyszczalnie ścieków komunalnych, dlatego większość działań skupia się na współpracy pomiędzy gminami, KPOŚK i IIaPGW. Jako że rozwój sieci kanalizacyjnej nie jest wszędzie możliwy, bardzo ważnym działaniem jest ewidencja infrastruktury związanej z gospodarką ściekową na obszarze gminy poza aglomeracjami, czyli zbiorników bezodpływowych. Wiedza o tym, czy wszystkie ścieki trafiają do właściwego miejsca, jakim jest oczyszczalnia, jest tu kluczowa – mając to na uwadze, Wody Polskie, we współpracy z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Środowiska (WIOŚ) oraz jednostkami samorządów terytorialnych, ściśle kontrolują urządzenia, które odprowadzają ścieki i wody opadowe do rzek.
Pod tym względem Wody Polskie są bardzo konsekwentne – jeśli podmiot odpowiadający za takie urządzenie nie posiada pozwolenia wodnoprawnego, może być zmuszony nawet do jego likwidacji. Takiemu bezkompromisowemu podejściu przyświeca jasna i konkretna idea: odpowiedzialność za jakość wód spoczywa na nas wszystkich, dlatego legalizacja urządzeń wodnych, a co za tym idzie kontrola nad zrzutem nieczystości do wód, jest jednym z priorytetów.
Wody to nie śmietnik
Czystość polskich wód to nie tylko praca rządowych i pozarządowych organów – to też praca od podstaw: edukowanie społeczeństwa w każdym wieku, począwszy od osób mieszkających w dużych miastach, na małych wsiach kończąc.
Dziesiątki ton śmieci, w tym sprzęt AGD, opony czy odpady po remontach to zbyt częsty widok przy polskich zalewach i na odcinkach rzek. Szkodliwych nawyków nie da się zmienić z dnia na dzień, więc Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie konsekwentnie prowadzi programy edukacyjne na temat wpływu naszych przyzwyczajeń i postaw na jakość wody. Jednym z nich jest kampania „Wody to nie śmietnik”, która w przystępny sposób przedstawia zależność między tym, co porzucamy po sobie nad wodą, a tym, jaka jest jakość wody, której na co dzień używamy.
Działania w zakresie gospodarki wodnej to nie tylko zestawy działań IIaPGW. To wspomniana edukacja, a także nasze codzienne decyzje: produkty, które wybieramy, żywność, którą spożywamy, i przede wszystkim środowisko, które powinniśmy dbać.
Żeby efekty były widoczne i trwałe, kluczowa jest pełna świadomość problemu zanieczyszczenia i podjęcie działań już na poziomie pojedynczych jednostek – każdy z nas powinien traktować zasoby wodne z szacunkiem: nie tylko nie śmiecąc na brzegu jezior czy rzek, ale również oszczędzając ją na co dzień. Tylko działając razem jesteśmy w stanie realnie poprawić to, co zdążył zepsuć gatunek ludzki.
Więcej informacji: www.apgw.gov.pl
1W przypadku jednolitych części wód powierzchniowych stan ogólny oceniany jest na podstawie stanu lub potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego, a w przypadku wód podziemnych: na podstawie stanu jakościowego i ilościowego.