“Zobacz, czy rozumiesz świat, i czy świat rozumie ciebie”
– to hasło przewodnie tegorocznej 16. już edycji festiwalu Millennium Docs Against Gravity. Święto kina dokumentalnego rozpocznie się potrwa od 10 do 19 maja 2019 w 6 polskich miastach: Warszawie, Wrocławiu, Lublinie, Gdyni, Katowicach i Bydgoszczy. W tym roku po raz kolejny zostanie przyznana Nagroda Miesięcznika „Focus” dla Największej Osobowości Festiwalu.
W programie pojawią się filmy odnoszące się do najbardziej aktualnych problemów współczesnego świata. Redakcja Focus.pl przedstawia zestawienie 10 filmów, które mogą zainteresować naszych czytelników:
10. Ziemia
(Earth)
Austria, 2019, 115 min.
Reżyseria: Nikolaus Geyrhalter
Ludzie codziennie przemieszczają 156 milionów ton skał i ziemi, co powoduje, że staliśmy się dziś najbardziej znaczącym czynnikiem geologicznym naszych czasów. Wydobywając zawartość Ziemi wydrążamy całe jej obszary, spłaszczamy i przesuwamy góry, na nowo kształtując otaczającą nas rzeczywistość. Film przedstawia ten proces obrazując zakres niekontrolowanych zmian, jakich dokonujemy.
Podróżujemy od San Fernando w Kalifornii, poprzez przełęcz Brenner na włosko-austriackiej granicy aż po miasta: Gyöngyös na Węgrzech, Carrara we Włoszech, Minas de Ríotinto w Hiszpanii, Wolfenbüttel w Niemczech i Fort McKay w Kanadzie. Obrazy zmian są zastraszające. Obszary wielkości dziesiątek boisk piłkarskich wyglądają dziś jak po strasznej katastrofie. Niektóre z nich są skażone. Mamy wrażenie braku tlenu i jakichkolwiek oznak życia. Przestrzenie wielkości katedr zostały wprost wyłupane spod ziemi. Wyrwane naturze stają się jej ponurym zaprzeczeniem, abstrakcyjną anty-przyrodą, którą ekolog Bill McKibben nazwał nawet końcem natury. Ludzkość to wszystko stworzyła, ale gdzie w tym wszystkim jest miejsce dla człowieka?
Film zainspirowany jest koncepcją antropocenu, która zakłada, że ludzie fizycznie wpływają i kształtują naszą planetę bardziej niż samą przyrodę. Reżyser bada gigantyczne interwencje jakich człowiek dokonuje dziś na Ziemi, a jego obraz jest bez wątpienia jednym z najbardziej przejmujących i epickich filmów dokumentalnych ostatnich lat na temat środowiska.
9. Trucizna codziennego użytku
(The Devil We Know)
USA, 2018, 88 min.
Reżyseria Stephanie Soechtig
Wynaleziony w 1945 roku teflon nie tylko zrewolucjonizował domowe gotowanie dzięki nieprzywierającym patelniom, ale obecny jest niemal wszędzie: od wodoodpornej odzieży sportowej po worki do popcornu przeznaczone do mikrofalówki.
Niewiele wiadomo na temat jego potencjalnego wpływu na konsumentów, poza faktem, że zawiera związek chemiczny o nazwie C8, który ma bardzo długi okres trwałości i można go obecnie znaleźć w krwioobiegu niemal 99% Amerykanów. Powoduje też poważne uszczerbki na zdrowiu, o czym boleśnie przekonali się mieszkańcy Parkersburga w Zachodniej Wirginii. To tutaj znajduje się fabryka teflonu koncernu DuPont, która jest ekonomicznym sercem miasta i jednocześnie jego głównym trucicielem. Pracujące w niej kobiety rodziły dzieci z poważnymi schorzeniami, okoliczni rolnicy na skutek zanieczyszczenia środowiska odpadami chemicznymi, tracili masowo bydło i inne zwierzęta, a ich dzieci miały czarne zęby.
Produkująca C8 firma 3M, jak również wytwarzający teflon koncern DuPont za wszelką cenę próbowały latami ukryć jego trujące efekty. Kiedy 3M przestało produkować C8 ze względu na wyniki badań, DuPont zdecydował się sam go wytwarzać, pompując trującą teflonowa substancję chemiczną w powietrze i zaopatrując w wodę z jej domieszką ponad 70000 ludzi. Garstka mieszkańców Zachodniej Wirginii postanowiła ujawnić te niecne działania i złożyć jeden z największych pozwów zbiorowych w historii prawa ochrony środowiska.
Film przedstawia historię tej bezprecedensowej walki z przerażającą chciwością chemicznej korporacji i jej wątpliwego zwycięstwa. DuPont może bowiem kontynuować produkcję C8, ale ze zmienionym wzorem chemicznym.
8. Prywatna podróż w kosmos
(Fly Rocket Fly)
Niemcy, Belgia, 2018, 91 min.
Reżyseria: Oliver Schwehm
Zimna wojna trwa w najlepsze. Oczy całego świata skupione są na wyścigu kosmicznym pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim. Ogromne ambicje, wielkie fundusze i kolosalne reperkusje polityczne spędzają sen z powiek światowych potęg. Tymczasem w podzielonych Niemczech, niedaleko Stuttgartu, student Lutz Kayser wraz z grupą znajomych zakłada prywatną firmę kosmiczną OTRAG, która konkurując „niskim kosztem w miejsce zaawansowanej technologii”, chce namieszać w tym bipolarnym układzie.
Jest rok 1975, Elon Musk ma dopiero cztery lata, a o jego firmie SpaceX będzie głośno dopiero wiele lata później. Firma Kaysera otrzymuje dotację skarbu państwa, finansowanie społecznościowe i 100 000 km2 ziemi w Afryce – prezent od dyktatora Zairu – na przeprowadzenie prób rakietowych. I choć światowe potęgi patrzą nieufnie na ambicje kosmiczne Niemiec, a plany wybudowania centrum rakietowego w środku afrykańskiej dżungli są nieprawdopodobne, OTRAG nie rezygnuje ze swoich planów.
7. Czy ufasz temu komputerowi?
(Do You Trust This Computer?)
USA / USA, 2018, 76 min.
Reżyseria: Chris Paine
Czy w pełni ufasz swojemu komputerowi? Czy masz nad nim kontrolę i znasz jego prawdziwe intencje? Nowy typ samouczących się urządzeń zaczyna zmieniać nasze życie nie do poznania, a wiąże się to z nieznanymi dotąd wyzwaniami i niebezpieczeństwami. Czy to zwiastun nowej epoki, czy raczej maszyna wieszcząca koniec człowieka? Stephen Hawking określił sztuczną inteligencję mianem największego zagrożenia dla ludzkości. Film pokazuje ryzyko, jakie wiąże się z jej wynalezieniem, i naświetla kto nią dziś zarządza.
6. Sojalizm
(Soyalism)
Włochy, 2018, 65 min.
Reżyseria: Enrico Parenti, Stefano Liberti
W jaki sposób rosnący popyt na mięso w przeludnionych Chinach wpływa na lasy deszczowe w Amazonii? Dlaczego i po co brazylijscy farmerzy są wabieni na farmy soi w Mozambiku? Film przedstawia łańcuch produkcji wieprzowiny na światową skalę. W świecie borykającym się ze skutkami zmian klimatu i przeludnieniem kontrola produkcji żywności staje się coraz większym i opłacalnym biznesem prowadzonym przez zaledwie garstkę gigantycznych korporacji.
Ukazując proces przemysłowej produkcji wieprzowiny, począwszy od Chin po Brazylię, Stany Zjednoczone i Mozambik, film uświadamia, jak ogromna koncentracja władzy znajduje się w rękach zachodnich i chińskich firm, które potrafią dziś sterować światową konsumpcją. System masowej produkcji wieprzowiny powstał po koniec lat 70. ubiegłego wieku w Stanach Zjednoczonych, a następnie rozszerzony został na cały świat, szczególnie w gęsto zaludnionych krajach. Spowodował nie tylko wyparcie setek małych przedsiębiorców w tej branży, ale przede wszystkim na trwale zmienił charakter hodowli zwierząt, produkcji żywności i otaczający nas krajobraz.
Obserwujemy, jakie zmiany wywołują w brazylijskich lasach deszczowych ogromne plantacje soi wykorzystywanej jako pasza dla świń. Widzimy, jak działają supertermiczne rzeźnie w Chinach, gdzie w ciągu godziny rzeźnik może zabić 600 świń. Film uświadamia, w jaki sposób ekspansja masowej produkcji wieprzowiny zagraża równowadze społecznej i środowiskowej Ziemi. Ujawnia też katastrofalne konsekwencje dla ludzi i środowiska, jakie wiążą się ze stale rosnącą industrializacją przemysłu spożywczego.
5. A to mój przyjaciel robot
Hi, A.I.
Niemcy, 2019, 85 min.
Reżyseria: Isa Willinger
Za 20 lat roboty będą równie powszechne jak dzisiejsze smartfony. Już teraz humanoidalne roboty coraz częściej wkraczają w nasze codzienne i prywatne życie, a naukowcy są przekonani, że za kilka lat staną się jego integralną częścią. I powoli zmienią naszą perspektywę oraz rolę, jaką odgrywamy w świecie. Jednak humanoidalne roboty to coś więcej niż kolejny wymyślony przez człowieka elektroniczny gadżet. Cechuje je uderzające podobieństwo do żywych istot, zarówno w zachowaniu jak i wyglądzie, co sprawia, że są nie tyle rzeczami, co nowymi istotami na Ziemi.
Film pokazuje ich aktualny charakter i rolę, jaką obecnie pełnią. Poznajemy roboty, które współpracują dziś z ludźmi w różnych przestrzeniach i środowiskach oraz ich potencjalne możliwości. Czy rzeczywiście dzięki osiągnięciom technicznym przyszłość człowieka stanie się lepsza? Co zyskujemy dzięki tej nowej technologii? A co tak naprawdę tracimy?
4. Coaching: to dopiero początek
(”Now something is slowly changing”)
Reżyseria: Menna Laura Meijer
Wizualny esej o współczesnej kulturze coachingu i treningu. Poprzez statyczne, szerokie ujęcia, film odsłania różne formy samorozwoju i kursów zwiększających produktywność. W filmie nie ma tradycyjnych bohaterów, wywiadów i głosów z off-u. Oglądamy fragmenty sesji terapeutycznych, warsztatów rozwojowych czy kursów doskonalenia.
Jesteśmy świadkami treningu oddychania, programu „Obudź się i zacznij żyć”, ustawiania rodzinnych relacji, lekcji mindfulness dla dzieci, zajęć z przezwyciężania strachu, sesji ASMR (skrót od ang. autonomous sensory meridian response – samoistna odpowiedź meridianów czuciowych), masażu świń. W sumie film pokazuje 30 typów zajęć, kierowanych do różnych grup wiekowych, zawodowych czy chorobowych. Efekt skali pozwala wyjść poza osobliwość każdej metody i dostrzec znacznie szerszy fenomen.
Jaką rolę pełnią dziś coachowie, trenerzy, doradcy i mówcy motywacyjni? Czy ich wzrastająca pozycja ma związek z odpływem ludzi od tradycyjnej religijności, nieumiejętnością tworzenia znaczących relacji międzyludzkich albo niezdolnością czerpania doświadczenia z życia? A może przeciwnie – jest ona wyrazem coraz większej ludzkiej samoświadomości i potrzebą zdania się na profesjonalistów w sferach, w których do tej pory rządził ślepy przypadek, zmienne doświadczenie, instynkt lub zwyczaj?
3. Igrzyska pamięci
(Memory Games)
USA, Niemcy, 2018, 87 min.
Reżyseria: Janet Tobias, Claus Wehlisch
Pamięć jest nieodzownym elementem naszego życia. Przenika każdy jego aspekt. Bez pamięci nie istniejemy, jesteśmy nikim, bo pamięć czyni nas ludźmi. Film przedstawia ekscytujący wgląd w życie czterech mistrzów zapamiętywania z USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec i Mongolii, którzy walczą w konkursie o tytuł World Memory Champion.
Obserwujemy, jak trenują, godzinami budując w głowie niesamowite struktury pamięci poparte obrazami. W ten sposób udaje im się dokonać wyczynów, które wydają się niemożliwe. Potrafią w 22 sekundy zapamiętać ułożenie talii kart, w 15 minut ponad 150 twarzy, w 5 minut 700 liczb binarnych. Poprzez animacje film pokazuje, w jaki sposób ci geniusze wykorzystują unikalne techniki wizualizacji, aby zapamiętać niesamowitą liczbę danych. Niemożliwe na naszych oczach staje się rzeczywistością.
2. Gruzińska kopalnia bitcoinów
(The Harvest)
Gruzja, 2019, 71 min.
Reżyseria: Misho Antadze
Popularna wśród turystów, ceniona przez winiarzy Gruzja, jest dziś trzecim co do wielkości eksporterem bitcoinów na świecie. Kraj, który jeszcze do niedawna miał problem z dostawami energii, angażuje się dziś w nowoczesną, zaawansowaną technologicznie formę kapitalizmu.
Znaczna część tej działalności koncentruje się w wiejskim regionie winiarskim Kachetia. Krowy pasą się wśród wież internetowych i są dojone przez maszyny. Nad winnicami latają drony. Wozy konne jeżdżą po nieutwardzonych drogach, na których naprawiane są słupy elektryczne, a praca powszechnie wykonywana jest przez komputery. Granica między tym, co naturalne i wirtualne powoli zanika.
Film uważnie obserwuje ten proces, nie narzucając mu żadnego muzycznego, czy słownego komentarza. Ów esej filmowy początkowo pomyślany był jako projekt eksplorujący gorączkę złota kryptowaluty w wiejskim gruzińskim regionie Kachetia, w efekcie jednak okazał się obrazem relacji między naturą, technologią i zmieniającym się pod wpływem infrastrukturalnych rewolucji, krajobrazem.
1. Proces Hadwina
(Hadwin’s Judgement)
Wielka Brytania, Kanada / UK, Canada, 2015, 87 min.
Reżyseria: Sasha Snow
Thomas Grant Hadwin pracował jako ekspert w kanadyjskim regionie Pacific Northwest. Był inżynierem leśnym w kilku najstarszych i najbardziej niewiarygodnych systemach leśnych na Ziemi. Jego zadaniem było znalezienie największych, najstarszych, najcenniejszych drzew, ich wycięcie i sprowadzenie do tartaku. Destrukcyjne strategie pracodawców doprowadziły do tego, że zaczął pisać listy do szefa, które z czasem zmieniły się w obsesyjną jednoosobową kampanię przeciw tartakom. Jej kulminacją był świętokradzki akt wandalizmu.
W styczniu 1997 roku Hadwin ściął jedno z najważniejszych drzew Ameryki Północnej, tzw. „Złoty świerk”, uważany za święty przez miejscowy lud Haida. W ten sposób chciał zaprotestować przeciwko przemysłowi pozyskiwania drewna. Po wycięciu drzewa wysłał faks do mediów i narodu Haida, w którym przyznał się do winy twierdząc, że motywowała nim wściekłość i nienawiść do wyszkolonych specjalistów uniwersyteckich i ich ekstremistycznych zwolenników. Jego czyn spotkał się z oburzeniem i medialną nagonką. Wytoczono mu proces, ale Hadwin w niewyjaśnionych okolicznościach zaginął.
Film opowiada tę niesamowitą historię. Łączy w sobie rekonstrukcje, w których Hadwina gra aktor Doug Chapman, z wywiadami na jego temat oraz przepięknymi obrazami kanadyjskiej przyrody. Jest głęboko zakorzeniony w naturze. Ukazuje spektakularne ujęcia brytyjskiej kolumbijskiej dziczy, którą Hadwin-ekoterrorysta ośmiela się skrzywdzić po to, aby ocalić. Film próbuje zgłębić motywy tego tragicznego protestu i jego konsekwencje, przeplatając spekulacje i fakty. Powstawał przez 7 lat. Jest inspirowany opublikowaną w 2010 roku, nagradzaną książką Johna Vaillanta „The Golden Spruce: A True Story of Myth, Madness and Greed”.