Kiedy Johann Weikhard von Valvasor w 1689 r. po raz pierwszy trafił na to stworzenie, wierzył, że spotkał miniaturowego smoka. Lokalne legendy mówiły, że smoki zamieszkiwały jaskinie i niechętnie oglądały światło słoneczne, a te stworzenia zdawały się wyłaniać na powierzchni ziemi tylko podczas ulew.
Czytaj też: Jednorożec wśród ryb. Odkryto nowy gatunek, który rodzi wiele pytań
Odmieńce jaskiniowe, bo o nich właśnie mowa, nie mają wiele wspólnego ze smokami, ale i tak są zwierzętami niezwykłymi. Fascynują biologów od dawna, a często nazywa się je “ludzką rybą”, gdyż ich skóra jest niemal identyczna z ludzką. Jak to możliwe?
Te stworzenia żyją głęboko pod ziemią, ale mają kolor skóry jak ludzie
Odmieniec jaskiniowy (Proteus anguinus) to gatunek ślepego płaza ogoniastego z rodziny odmieńcowatych, jedyny przedstawiciel rodzaju Proteus. Jest organizmem przystosowanym do życia w kompletnej ciemności – nie ma rozwiniętych oczu, ale pozostałe zmysły (węch i słuch) są wyostrzone. Wygląda trochę jak 20-centymetrowy bladoróżowy wąż z rachitycznymi odnóżami. Taka pigmentacja jest konsekwencją podziemnego trybu życia.
Czytaj też: Płazy i ludzie. Nasze życia są połączone w zaskakujący sposób
Jest to endemit (organizm unikatowy dla danego miejsca lub regionu), którego można znaleźć na Bałkanach, a dokładniej w podziemnych systemach jaskiń wybrzeża Adriatyku w północno-wschodnich Włoszech, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowinie oraz północnych częściach Czarnogóry.
Odmieniec jaskiniowy pojawia się nawet w książce Karola Darwina “O powstawaniu gatunków” jako przykład zwierzęcia tracącego cechę fizyczną z powodu nieużywania (wzrok). Naukowcy uważają, że ma jednak działające fotoreceptory, ponieważ pływa w kierunku przeciwnym do światła (unika go za wszelką cenę). Ma bardzo czułe chemoreceptory, które są używane do wychwytywania niskich stężeń materiału organicznego. Tak poluje na larwy, krewetki i małe ślimaki. Może przetrwać bez pokarmu nawet kilka lat.
Ma tzw. ampułki Lorenziniego (elektroreceptory ampułkowate), które pozwalają mu na wykrywanie pola elektrycznego w celu nawigacji w jaskiniach bez dostępu do światła. Odmieniec prowadzi niezwykle leniwy tryb życia. Naukowcy obserwujący 26 odmieńców w jednej z jaskiń w Bośni i Hercegowinie doszli do wniosku, że w ciągu roku przemieszczają się średnio o zaledwie 5 metrów. Rekordowy osobnik nie poruszył się ani o centymetr przez 7 lat!
Taki nieśpieszny tryb życia się opłaca. Odmieńce mogą żyć do 100 lat, choć przeciętny dorosły osobnik osiąga wiek 68,5 lat. Naukowcy od dawna starają się rozwikłać zagadkę ich długowieczności i odkryli obecność szeregu genów związanych z przedłużeniem życia.
Czytaj też: Komary nie dają nam spokoju. Na Florydę zawitał nowy gatunek
Warto wspomnieć o tym, że odmieńce jaskiniowe są prawdziwymi samotnikami na gałęzi życia. Oddzieliły się od wszystkich innych płazów prawie 110 mln lat temu, a ich najbliższymi krewnymi są salamandry, a także ambystoma meksykańska (aksolotl). Zgodnie z czerwoną listą IUCN, jest to gatunek narażony na wyginięcie, a jego populacje kurczą się.