Choć na Węgrzech nazywano go Wielkim, dwunastoletnie panowanie Ludwika Andegaweńskiego w Polsce nie zapisało się w naszych dziejach jako wybitne. Podręczniki historii nie poświęcają zbyt wiele miejsca temu władcy, a ocena jego panowania budzi spory wśród badaczy. Ludwik Węgierski znany jest przede wszystkim dzięki temu, że zadbał o przekazanie polskiego tronu swojej córce, Jadwidze Andegaweńskiej, która wraz ze swoim mężem Władysławem Jagiełło rozpoczęła zupełnie nowy rozdział w polskiej historii.
Kim był Ludwik Węgierski?
Rodzice
Ludwik Węgierski pochodził z dynastii Andegawenów, która była gałęzią francuskich Kapetyngów. Jego ojcem był Karol Robert – pierwszy król z tej dynastii, który zasiadał na tronie węgierskim. Matką Ludwika była trzecia żona Karola Roberta, Elżbieta Łokietkówna – córka króla Polski Władysława Łokietka i siostra ostatniego Piasta, Kazimierza Wielkiego.
Dzieciństwo i młodość
Ludwik Andegaweński urodził się 5 marca 1326 roku w Wyszehradzie. Był trzecim synem królewskiej pary, ale pierwszym który dożył wieku dorosłego. Młody książę wychowywał się w czasach wielkiego rozkwitu gospodarczo – kulturalnego. Na pełnym przepychu dworze węgierskim goszczono najznamienitszych uczonych tamtych czasów. Ludwik odebrał staranne wykształcenie, szczególnie interesował się astronomią.
Śmierć
Ludwik Węgierski nie cieszył się dobrym zdrowiem. Źródła podają, że przez wiele lat cierpiał na przewlekłą, dziedziczną chorobę, która nękała męskich członków jego rodziny, nie pozwalając im dożyć sędziwego wieku. Podobno na to samo schorzenie zmarł jego ojciec oraz starsi bracia. Do dziś nie jest jasne, o jaką chorobę chodziło. Ludwik Andegaweński zmarł 10 września 1382 w Trnawie. Węgierski kronikarz zapisał, że przyczyną śmierci króla była „lepra”. Słowo to mogło oznaczać trąd lub syfilis.
Koronacja Ludwika Węgierskiego
Król Węgier
W 1342 zmarł król Węgier, Karol Robert. Kilka dni później jego szesnastoletni syn Ludwik został koronowany na króla. Na węgierskim tronie zasiadał jako Lajos I. Ponieważ był jeszcze niedoświadczony, jego najważniejszą doradczynią została matka. Nawet kiedy już Ludwik usamodzielnił się jako władca, wciąż miała ona znaczący wpływ na jego rządy.
Sukcesja
Już w 1335 roku Ludwik został wymieniony jako kandydat na króla Polski, w przypadku gdyby Kazimierz Wielki nie doczekał się męskiego potomka. Ustalenia te potwierdził przywilej budzinski z 1355 roku, a później jeszcze układ krakowski z 1364 roku. Duży wpływ na zapewnienie polskiego tronu Ludwikowi miała jego matka, siostra Kazimierza Wielkiego, Elżbieta Łokietkówna.
Koronacja
5 listopada 1370 roku zmarł Kazimierz III Wielki. Kilka dni później Ludwik przybył do Krakowa i po wyprawieniu uroczystego, symbolicznego pogrzebu swojego poprzednika, 17 listopada koronował się na króla Polski. Jako miejsce koronacji, podobnie jak Władysław Łokietek i Kazimierz Wielki, wybrał katedrę na Wawelu. Wzbudziło to sprzeciw elit wielkopolskich, które chciały, żeby ceremonia odbyła się w Gnieźnie, gdzie koronowani byli pierwsi królowie polscy.
Panowanie Ludwika Węgierskiego
Rządy regencyjne
Niedługo po koronacji Ludwik wyjechał na Węgry. Twierdził, że nie służy mu polski klimat. Przez cały okres panowania rządy w naszym kraju miały dla niego drugorzędne znaczenie, dlatego też oddał je w ręce regentów. Polską rządziła królowa matka Elżbieta Łokietkówna, później także książę Władysław Opolczyk, a po nim kanclerz Zawisza z Kurozwęk.
Przywilej koszycki
Ludwik Węgierski nie miał męskiego potomka, a bardzo mu zależało na zapewnieniu sukcesji swoim przodkom. Postanowił więc zadbać o koronę dla swoich córek. Na Węgrzech było to możliwe, jednak w Polsce takie praktyki były dotąd niespotykane. W 1374 roku w Koszycach, w zamian za uznanie praw do korony polskiej jednej z jego córek, władca nadał polskiej szlachcie przywileje, które w 1381 roku zostały rozciągnięte także na duchowieństwo.
Ocena panowania
Niezwykle ceniony na Węgrzech, w Polsce Ludwik zazwyczaj nie jest postrzegany pozytywnie. Rzadko wspomina się o jego zasługach dla naszego kraju, przypuszcza się, że nawet nie znał polskiego. Niewątpliwie władca skupiał się głównie na polityce węgierskiej, ale trzeba przyznać, ze utrzymał jedność w kraju i umocnił panowanie nad zaanektowaną przez Kazimierza Wielkiego Rusią Halicką. Za jego czasów panował złoty okres średniowiecznego handlu w Polsce. Ostatnio też przychylniej patrzy się na dotąd krytykowany przywilej koszycki jako korzystny nie tylko dla króla, ale i jego poddanych.
Żony Ludwika Węgierskiego
Małgorzata Luksemburska
Pierwszą żoną Ludwika została Małgorzata, córka cesarza niemieckiego Karola IV Luksemburskiego. Kiedy miała niespełna trzy lata jej ojciec zawarł porozumienie z królem Węgier, Karolem Robertem o przyszłym małżeństwie ich dzieci. Małgorzata wychowywała się na dworze królowej Elżbiety Łokietkówny. Ślub odbył się w 1345 roku. Młoda królowa zmarła cztery lata później podczas epidemii dżumy. Ponieważ w chwili ślubu Małgorzata miała zaledwie 10 lat, nie wiadomo nawet czy małżeństwo zostało skonsumowane.
Elżbieta Bośniaczka
20 czerwca 1353 roku Ludwik poślubił czternastoletnią Elżbietę, wychowankę swojej matki, córkę bana Bośni Stefana II Kotromanicica. Jej matką była Elżbieta kujawska, daleka krewna Ludwika, dlatego też konieczna była dyspensa od papieża. Z tego małżeństwa urodziły się cztery córki. Dwie najstarsze – Maria I i Katarzyna zmarły w dzieciństwie. Maria II została królową Węgier i poślubiła Zygmunta Luksemburczyka. Najmłodsza, Jadwiga Andegaweńska, została królem Polski i żoną Władysława Jagiełły.
Ludwik Węgierski – ciekawostki
Wojownik
Ludwik Węgierski był niezwykle wojowniczym królem. Prawie co roku brał udział w wyprawach zbrojnych przeciwko sąsiadom Węgier. Co więcej władcy nie wystarczało dowodzenie z bezpiecznego miejsca, musiał walczyć na pierwszej linii. Podbił Dalmację, narzucił swoje zwierzchnictwo Bośni, Mołdawii, Wołoszczyźnie i części Bułgarii, organizował liczne kampanie przeciwko Królestwu Neapolu. Był prawdziwym postrachem we Włoszech i na Bałkanach. Bał się go nawet sam papież.
Pobożność
Ludwik Węgierski był bardzo pobożny. Codziennie wstawał o świcie, aby zacząć dzień od mszy, każdego dnia odmawiał też różaniec. Podobno miał także niezwykle osobliwe hobby – kolekcjonował relikwie świętych.
Córki
Przez cały okres swojego małżeństwa z Elżbietą Bośniaczką, Ludwik liczył na narodziny syna. Jednak wbrew jego nadziejom na świat przychodziły same córki. Kiedy czwarta ciąża królowej też zakończyła się urodzeniem dziewczynki, było to tak wielkim rozczarowaniem dla króla i całego dworu, że nawet nie odnotowano tego faktu w żadnych dokumentach. Z tego powodu do dziś historykom nie udało się ustalić dokładnej daty urodzin Jadwigi.