Jej serce stanowi magnetron – rodzaj lampy radiowej – diody próżniowej o cylindrycznym układzie elektrod. Katoda magnetronu, podgrzewana przez miniaturowy grzejnik elektryczny, jest umieszczona wewnątrz anody – miedzianego bloku tak ukształtowanego, by w jego wnętrzu powstały cylindryczne wnęki. Anoda magnetronu znajduje się pomiędzy biegunami bardzo silnego magnesu stałego. Między rozgrzaną katodą i anodą płynie prąd o wysokim napięciu, wyrywając z katody elektrony i kierując je do anody.
Pod wpływem działania pola magnetycznego strumień elektronów wiruje wewnątrz anody, wytwarzając drgania o częstotliwości od 500 MHz (1MHz to milion drgań na sekundę) do 150 Ghz, co odpowiada długości fali elektromagnetycznej 10 cm i 1 mm. Mikrofale są kierowane specjalnym przewodem, zwanym falowodem, do wnętrza kuchenki.
Każdy produkt spożywczy zawierający choćby ślady wilgoci, umieszczony we wnętrzu kuchenki, bardzo szybko rozgrzewa się pod wpływem wiązki mikrofal i to nie tylko na powierzchni, lecz w całej masie. Cząsteczki wody pod wpływem mikrofal są wprawiane w bardzo szybkie drgania zmieniając swą energię kinetyczną (ruchu) w cieplną – produkt gotuje się od wewnątrz. Proces ten przebiega bardzo szybko. Oprócz magnetronu w kuchenkach mikrofalowych często instaluje się także dodatkowe grzejniki – elektryczne grille. Można więc szybko ugotować potrawę, a potem apetycznie ją przypiec.
Ruszt do przygotowywania pieczeniOkrągła brytfannaTalerz szklany lub ceramicznyObrotowa podstawa talerzaMetalowe drzwiczkiPółprzezroczysta przegroda drzwiczek wykonana z metalowej siatkiSzyba drzwiczekLampa oświetlająca wnętrze kuchenkiPrzewód kierujący mikrofale do kuchenkiSiatka osłaniającą wlot powietrza wentylacyjnegoMagnetron – rodzaj lampy radiowejDioda zasilaniaTransformator zasilaniaPanel sterowania z wyświetlaczamiPrzycisk mechanicznego otwierania drzwiczekMikrowyłączniki do odłączania zasilania magnetronu w wypadku otwarcia drzwiczekRygle blokady drzwiczek
Kuchenki mikrofalowe są przykładem wynalazków, które zostały odkryte przy okazji innych badań. W 1946 roku amerykański inżynier Percy Spencer badający radary eksperymentował z magnetronem. W pewnym momencie zauważył, że znajdujący się w jego kieszeni czekoladowy batonik rozpuścił się. Kolejne badania doprowadziły ostatecznie do wybudowania pierwszych kuchenek. Były to niezwykle duże i głośne urządzenia o wadze ok. 340 kg i wysokości niemal 2 metrów. Początkowo były wykorzystywane jedynie w restauracjach i na stołówkach. Z upływem czasu stawały się coraz mniejsze a od lat 70 zaczęły stopniowo pojawiać się w gospodarstwach domowych, najpierw amerykańskich, potem także europejskich.
Dziś są bardzo popularne. Jednak jak każde urządzenie, mogą stanowić zagrożenie, jeśli są niewłaściwie użytkowane. Ważna rzecz, o której nie można zapominać to maksymalna temperatura przyrządzanego w mikrofalówce mięsa. Jego temperatura nigdy nie przekracza 60 stopni, przez co groźne bakterie Salmonelli nie są zabijane. Dlatego lepiej używać kuchenki jedynie do podgrzewania mięsa.
Nie należy w mikrofalówkach podgrzewać jajek, które w miarę podgrzewania wybuchają, podobnie jak zamknięte puszki metalowe. Nie powinno się także włączać pustego urządzenia. Jeśli mikrofale nie zostaną na niczym rozproszone mogą wrócić do magnetronu i go uszkodzić. Jednak najgroźniejszych chyba zjawiskiem jest przegrzanie wody. Jeśli w nieporysowanym naczyniu podgrzewamy wodę, jej temperatura może wzrosnąć powyżej 100 stopni bez widocznych oznak (brak bąbelków, wrzenia). Dopiero dodanie do wody torebki herbaty, cukru, wsadzenie łyżeczki lub choćby delikatne poruszenie naczyniem może wywołać gwałtowne parowanie cieczy przypominające niekiedy nawet eksplozję. Może to grozić to poważnymi poparzeniami.