Większości trwających obecnie konfliktów zbrojnych nie wywołały istniejące państwa, lecz twory aspirujące do tego miana. Są jak czarne dziury, w których giną ludzie i statki, znikają transporty groźnych broni
PŁAĆ ALBO GIŃ
Południowa Osetia to kraina wielkości dwóch powiatów, ale potrafiła sprowokować konflikt, który zachwiał stosunkami między Rosją, USA i Unią Europejską. Niewiele większe Kosowo podzieliło Europę i spowodowało, że po raz pierwszy od II wojny światowej amerykańskie samoloty bombardowały miasta na naszym kontynencie. Skutków wydarzeń rozgrywających się w tych pseudopaństwach nie sposób przewidzieć. W konflikt na Sri Lance, między Syngalezami i Tamilami dążącymi do utworzenia niepodległego państwa – Ilamu, zaangażowały się Indie, co premier Radjiv Gandhi przypłacił życiem. W wojnie domowej na południu Sudanu zginęło dwa miliony ludzi, w Darfurze, na zachodzie tego kraju – 300 tys. Rzesze uchodźców uciekały za granicę, wciągając w sudańskie sprawy Egipt, Libię, Czad, Francję i wojska Unii Afrykańskiej, a w końcu tak dalekie państwa jak Polska.
Niekończąca się wojna w Afganistanie to również w dużej mierze efekt istnienia „czarnej dziury” na pograniczu z Pakistanem. Żyjące tam plemiona Pasztunów rządzą się własnymi prawami i udzielają wsparcia, komu chcą – aktualnie talibom, którzy dzięki nim mają zapewnione schronienie i dostawy broni. Każdy z takich „niepodległych” regionów, a jest ich wiele i wciąż ich przybywa, może się stać zarzewiem nowego konfliktu. Nie tylko w dalekiej Azji czy Afryce, ale także w pobliżu naszych granic – na ukraińskim Krymie, w mołdawskiej Gagauzji czy na Bałkanach.
Tworzenie nowych państw odbywa się zawsze pod hasłami walki o wolność i prawa narodu do decydowania o własnym losie. Podkreślać to mają odwołujące się do emocji symbole: flaga, godło, patetyczna pieśń jako hymn. Rzadko się jednak zdarza, by przywódcy przedstawiający się przy każdej okazji jako „bojownicy wolności” rzeczywiście troszczyli się o dobro ludu, któremu chcą przewodzić. W wyniszczonej przez wojny i głód Somalii głównym zajęciem władców „niepodległych” republik było rozkradanie międzynarodowej pomocy i sprzedawanie zagarniętej żywności na czarnym rynku. Powszechne jest pobieranie od mieszkańców „podatku rewolucyjnego”, czyli haraczu, z którego nikt nie rozlicza poborców. Mieszkańcy niby-państw żyją więc w nędzy, a ich przywódcy obnoszą się z bogactwem.
PAŃSTWO TO JA
Dzieje się tak również w regionach zamożniejszych i lepiej zorganizowanych. Front Wyzwolenia Narodowego Korsyki (FLNC) po ogłoszeniu, że podejmuje walkę o wyzwolenie, zażądał od obywateli spełnienia „obywatelskiego obowiązku”. Gdy nie wszyscy chcieli płacić, dla przykładu postrzelono weterynarza Jean- -Paula Lafaya i pieniądze popłynęły. Identyczne metody stosują w Hiszpanii Baskowie z ETA, Tamilowie na Sri Lance i dziesiątki im podobnych. Przywódcy ruchów dążących do utworzenia nowych republik islamskich stosują bardziej drakońskie metody. W Waziristanie na pograniczu afgańsko-pakistańskim niepokornym ścinają publicznie głowy, w Bangsamoro na Filipinach – rozstrzeliwują lub wieszają.
Jeśli separatystom uda się przejąć kontrolę nad jakimś obszarem, przekształcają go w namiastkę państwa, organizują wybory, powołują prezydentów, wprowadzają własną walutę.
Przejście graniczne między Etiopią i samozwańczym Somalilandem nie różni się od podobnych obiektów w innych rejonach Afryki. Przed jego przekroczeniem dowiedziałem się, że będę musiał zapłacić 20 dolarów za „wizę”. Na miejscu funkcjonariusz, ze wszystkimi oznakami władzy – od munduru po urzędową pieczęć, zażyczył sobie 100. „Dlaczego aż tyle?” – dopytywałem się. I usłyszałem, że albo płacę i wjeżdżam do jego kraju, albo mogę wracać, gdzie zechcę. Tuż obok działał kantor, w którym po absurdalnym kursie kolega pogranicznika wymieniał dolary na sterty bezwartościowych funtów somalilandzkich.
W Afryce i Azji obowiązuje zasada, że kto ma kałasznikowa, ten rządzi. W niby-państwach wyrosłych na gruzach ZSRR „bojownicy o wolność” odwołali się do wzorców radzieckich. W samozwańczej republice Naddniestrza, której nikt nie uznaje, ale której nikt nie jest w stanie zmusić do podporządkowania się władzom Mołdawii, od 18 lat urząd prezydenta sprawuje Igor Smirnow. Przytłaczającą większością głosów wygrywa kolejne wybory i troszczy się o interesy „ludu pracującego”. Młodszego syna mianował dowódcą straży granicznej i służby celnej, starszemu powierzył kierowanie największym koncernem w kraju, do którego należą m.in. stacje benzynowe, sieć supermarketów, kasyna, bank, jedyna prywatna telewizja i najlepszy klub piłkarski. Na wywalczonej kosztem życia ponad tysiąca ludzi „niepodległości” Naddniestrza klan Smirnowów z pewnością nie stracił. Dlaczego na jego samowładztwo tak potulnie godzą się inni? „Nie chcę mówić po rumuńsku, nie chcę pisać alfabetem łacińskim, od złodziei z Kiszyniowa wolę swoich” – to najczęstsze odpowiedzi, jakie słyszałem od mieszkańców Naddniestrza.
Przykład idzie z góry i skoro władza tak ostentacyjnie zajmuje się własnymi, z reguły podejrzanymi interesami, podwładni robią to samo. W efekcie Naddniestrze przekształciło się w oazę przemytników szmuglujących towary z Ukrainy do Rumunii i dalej do Unii Europejskiej. Zorganizowane gangi upłynniają też ogromne ilości broni pozostawionej tam przez Armię Radziecką. Oferują ją każdemu, kto zapłaci, także organizacjom terrorystycznym. Te z kolei chętnie korzystają z chaosu, jaki panuje w innych, jeszcze słabszych niby-państwach, by zakładać w nich swoje bazy i obozy szkoleniowe. Zdarza się, że jako jedyna zorganizowana siła przejmują nad nimi kontrolę.
Tak działo się Sudanie, Somalii, Afganistanie, gdzie al-Kaida przygotowywała najkrwawsze zamachy. Opanowane przez terrorystów regiony to najbardziej niebezpieczne punkty na mapie świata. Jak trudno przywrócić w nich porządek, pokazała zakończona upokarzającą klęską interwencja Amerykanów w Somalii (1992–1993). Dziś największe potęgi militarne są bezradne wobec grasujących u jej wybrzeży piratów, których ostoją jest samozwańczy Puntland. Według ocen CIA organizatorzy i wykonawcy napadów na statki otrzymują nie więcej niż 40% zdobytego okupu, reszta trafia do kieszeni władców pirackiej republiki.
AZYL DLA BANDYTÓW
Porwania, przemyt, handel bronią, wymuszanie haraczu to codzienność wielu podobnych tworów chcących uchodzić za państwa. Niektóre, np. Kosowo i Timor Wschodni, nawet się nimi stają, tyle że szybko okazują się niezdolne do przetrwania bez zagranicznej pomocy. „O co wam właściwie chodzi?” – zapytał podczas tajnego spotkania z liderami baskijskiej terrorystycznej organizacji ETA przywódca irlandzkich radykałów Gerry Adams. Pytanie jak najbardziej zasadne, gdyż po otrzymaniu szerokiej autonomii Kraj Basków może się rozwijać i rządzić według własnego uznania, jedyne ograniczenia to konieczność prowadzenia wspólnej z Hiszpanią polityki obronnej i zagranicznej. Mimo to ETA nie zrezygnowała z akcji terrorystycznych. Trudno więc oprzeć się wrażeniu, że tym, o co chodzi naprawdę, są ambicje i żądza władzy „bojowników o wolność”. Maskując je hasłami walki o wolność i niezależność, uwodzą zwykłych ludzi, którzy wierzą, że wystarczy wybić się na niepodległość, by żyło się lepiej.
Tymczasem nawet względnie stabilne Naddniestrze pozostaje najbiedniejszym regionem Europy, gdzie średnia miesięczna płaca nie przekracza 50 dol. W Afryce i Azji jest dużo gorzej, a utworzone tam niby-państwa, zamiast wymarzonym rajem, stały się miejscem nie do życia dla spokojnych mieszkańców, azylem dla terrorystów, schronieniem dla bandytów i zagrożeniem dla nas wszystkich.
UZNAWANE PRZEZ ZNACZĄCĄ LICZBĘ PAŃSTW
AUTONOMIA PALESTYŃSKA
Stolica – Ramallah
Powierzchnia – 6,2 tys. km2
Ludność – 4,2 mln
Utworzona w 1994 r. jako tymczasowa struktura państwowa i zalążek mającego powstać w ciągu 5 lat niepodległego państwa palestyńskiego. Porozumienia o jego utworzeniu nie zawarto do dziś. Autonomia obejmuje dwa odrębne terytoria – Strefę Gazy i tzw. Zachodni Brzeg. Ma własny rząd, prezydenta, parlament, jest uznawana przez ok. 100 państw.
SAHARA ZACHODNIA
Stolica – Al-Ujun
Powierzchnia – 266 km2
Ludność – ok. 280 tys.
Była kolonia hiszpańska, zajęta w 1975 r. przez Maroko. Rok później ogłosiła niepodległość, jako Arabska Demokratyczna Republika Sahary (ADRS), w której obronie walkę zbrojną podjęła organizacja Front Polisario. ADRS została uznana przez kilkadziesiąt państw i w 1982 r. przyjęta do Organizacji Jedności Afrykańskiej. Władze marokańskie od lat zapowiadają przeprowadzenie referendum niepodległościowego.
KOSOWO
Stolica – Prisztina
Powierzchnia – 10,88 tys. km2
Ludność – 2,1 mln
Po rozpadzie Jugosławii, w której zamieszkany głównie przez Albańczyków region miał status prowincji autonomicznej, Kosowo znalazło się w granicach Serbii. Likwidacja autonomii doprowadziła do wybuchu walk partyzanckich i otwartej wojny (1999), w której Kosowo otrzymało wsparcie ze strony NATO. W 2008 r. ogłosiło niepodległość, zostało uznane przez ponad 50 państw, w tym Polskę.
NIEUZNAWANE, KONTROLUJĄCE SWOJE TERYTORIUM
GAGAUZJA
Stolica – Komrat
Powierzchnia – 1,83 tys. km2
Ludność – 160 tys.
Zamieszkana przez turecki lud Gagauzów republika autonomiczna w Mołdawii. Po rozpadzie ZSRR proklamowała niepodległość jako republika socjalistyczna, co przez dążącą do suwerenności Mołdawię zostało uznane za bunt. Wybuchowi walk zapobiegła interwencja armii rosyjskiej. W 1994 r. Gagauzja uzyskała autonomię, władza Kiszyniowa nad nią jest symboliczna.
GÓRNY KARABACH
Stolica – Stepanakert
Powierzchnia – 4,4 tys. km2
Ludność – ok. 150 tys.
Enklawa armeńska w Azerbejdżanie. Po rozpadzie ZSRR mieszkańcy zażądali połączenia z Armenią, w odpowiedzi władze azerskie zlikwidowały autonomię Karabachu, doprowadzając do wybuchu zbrojnego powstania. Po opanowaniu większości terytorium przez powstańców podpisano rozejm (1994), który usankcjonował istnienie niezależnego od władz centralnych państewka z własnym prezydentem i rządem.
JUBALAND
Stolica – Kismaju
Powierzchnia – 87 tys. km2
Ludność – 1,3 mln
Region w pd.-zach. Somalii, była kolonia brytyjska i włoska. W 1998 r. ogłosił niepodległość, osiem lat później władzę w Jubalandzie przejęli radykalni islamiści. Po wojskowej interwencji Etiopii ponownie przyłączony do Somalii, ale władza rządu centralnego jest iluzoryczna.
MOHÉLI
Stolica – Fomboni
Powierzchnia – 290 km2
Ludność – 24 tys.
Najmniejsza wyspa Komorów, w przeszłości niezależny sułtanat i kolonia Francji. W 1997 r. ogłosiła niepodległość, rok później pod presją władz centralnych zgodziła się na powrót do Republiki Komorów w zamian za szeroką autonomię.
NADDNIESTRZE
Stolica – Tyraspol
Powierzchnia – 4,16 tys. km2
Ludność – 550 tys.
Region autonomiczny w Mołdawii. W XV w. podzielony między Rzeczpospolitą i Turcję, od XVIII w. w granicach Rosji. Po rozpadzie ZSRR region zamieszkany głównie przez Rosjan i Ukraińców opowiedział się przeciwko włączeniu do Mołdawii, w 1990 r. ogłosił niepodległość, zaaprobowaną przez większość społeczeństwa w dwóch referendach (1993, 2006). Mimo że żadne państwo nie uznało niepodległości Naddniestrza, republika osłaniana przez wojska rosyjskie jest całkowicie niezależna od Mołdawii.
REPUBLIKA
NACHICZEWAŃSKA
Stolica – Nachiczewan
Powierzchnia – 5,5 tys. km2
Ludność – 380 tys.
Autonomiczny region między Armenią, Turcją i Iranem, należący formalnie do Azerbejdżanu, z którym nie ma granicy. Stanowił część historycznej Armenii, jednak w ZSRR w imię zasady dziel i rządź nadano mu autonomię i włączono do Azerbejdżańskiej SRR, ten status utrzymał po rozpadzie imperium.
SOMALILAND
Stolica – Hargeisa
Powierzchnia – 137,6 tys. km2
Ludność – 3,5 mln
Region autonomiczny w Somalii. Były protektorat brytyjski, przyłączony do byłych posiadłości kolonialnych Włoch. W 1991 r. ogłosił secesję od Somalii i niepodległość, potwierdzone przez referendum w 2001 r., w którym około 97% głosujących opowiedziało się za secesją. Ma własny parlament, prezydenta wybieranego w wyborach powszechnych, walutę.
UZNAWANE TYLKO PRZEZ PAŃSTWA SOJUSZNICZE
ABCHAZJA
Stolica – Suchumi
Powierzchnia – 8,55 tys. km2
Ludność – 220 tys.
Autonomiczna republika w Gruzji zamieszkana przez kaukaski lud Abchazów. W 1810 r. włączona do Rosji, w ZSRR miała status republiki, w 1931 r. decyzją Stalina włączona do Gruzji. Po rozpadzie imperium ogłosiła niepodległość (1992), zamienioną na autonomię w obrębie Gruzji i proklamowaną ponownie po wybuchu wojny w Osetii Południowej (2008). Uznały ją Rosja, Nikaragua oraz samozwańcze Osetia Pd., Gagauzja i Naddniestrze.
OSETIA POŁUDNIOWA
Stolica – Cchinwali
Powierzchnia – 3,9 tys. km2
Ludność – ok. 70 tys.
Obwód autonomiczny w Gruzji, zamieszkany przez lud Osetyńczyków. W ZSRR Osetię podzielono na Płn. (wcieloną do rosyjskiej FSRR) i Płd. (do gruzińskiej SRR). Po rozpadzie imperium Osetyńczycy zażądali połączenia w ramach Federacji Rosyjskiej, co doprowadziło do konfliktu z Gruzją (1991–1992). Rozejm zerwano w 2008 r. Po wyparciu sił gruzińskich Osetia Pd. ogłosiła niepodległość, uznaną przez Rosję, Nikaraguę oraz samozwańcze republiki Abchazji i Naddniestrza.
TURECKA REPUBLIKA PÓŁNOCNEGO CYPRU
Stolica – Nikozja (część turecka)
Powierzchnia – 3,35 tys. km2
Ludność – 300 tys.
Część Cypru zamieszkana przez Turków. Samozwańcza republika utworzona w reakcji na plany przyłączenia całej wyspy do Grecji. Osłaniana przez interweniujące wojska tureckie (1974), pierwotnie miała pozostać częścią Cypru przekształconego w federację grecko-turecką; w 1983 r. ogłosiła niepodległość uznaną jedynie przez Turcję i samozwańczą Republikę Nachiczewańską.
NIEUZNAWANE, OBJĘTE DZIAŁANIAMI ZBROJNYMI
ACEH
Stolica – Banda Aceh
Powierzchnia – 57,4 tys. km2
Ludność – 4 mln
Specjalne terytorium Indonezji na Sumatrze. Od XV w. niezależny, islamski sułtanat, opierający się władzom centralnym. Od lat 70. XX w. ruchy separatystyczne prowadzą walkę, zawieszoną po tsunami w 2004 r.
ANJOUAN
Stolica – Mutsamudu
Powierzchnia – 424 km2
Ludność – 280 tys.
Wyspa w archipelagu Komorów, niezależny sułtanat, od 1886 r. kolonia francuska, od 1976 r. część niepodległej Republiki Komorów. Dwukrotnie (1997, 2007) ogłaszała niepodległość, likwidowaną siłą przez władze.
BANGSAMORO
Stolica – Cotabato
Powierzchnia – 12,7 tys. km2
Ludność – 2,8 mln
Sześć prowincji Filipin na wyspie Mindanao, zamieszkanych przez muzułmanów. Od lat 60. XX w. teren działalności radykalnych organizacji domagających się utworzenia niepodległego państwa islamskiego. W 1989 r. regionowi przyznano ograniczoną autonomię, ale władza rządu centralnego jest ograniczona i de facto sprawują ją separatyści.
BOUGAINVILLE
Stolica – Buka, Arawa
Powierzchnia – 9,3 tys. km2
Ludność – 180 tys.
Region autonomiczny Papui-Nowej Gwinei. Była kolonia niemiecka, potem terytorium Australii. W 1989 r. Rewolucyjna Armia Bougainville podjęła walkę o niepodległość, 12-letnia wojna pochłonęła 20 tys. ofiar. Na mocy porozumienia władze Papui przyznały wyspie autonomię.
CAPRIVI
Stolica – Katima Mulilo
Powierzchnia – 19,5 tys. km2
Ludność – 80 tys.
Pozostałość po posiadłościach kolonialnych Niemiec, wąski pas lądu należący do Namibii, dający jej dostęp do rzeki Zambezi. Od lat 90. Armia Wyzwolenia Caprivi prowadzi działania zbrojne na rzecz niepodległości ludu Lozi.
CZECZENIA
Stolica – Grozny
Powierzchnia – 15,7 tys. km2
Ludność – ok. 1,2 mln
Republika autonomiczna w Federacji Rosyjskiej. Podbici przez Rosjan w 1859 r. Czeczeńcy nie zaakceptowali ich władzy, w czasie II wojny światowej współpracowali z Niemcami, za co zostali wysiedleni na Syberię i do Kazachstanu. Wrócili na Kaukaz po śmierci Stalina; w 1957 r. utworzono ponownie republikę autonomiczną, która po rozpadzie ZSRR ogłosiła niepodległość (1991) jako Czeczeńska Republika Iczekrii. W wyniku dwóch wojen (1994–1996, 1999) została znów podporządkowana Rosji, co potwierdziło referendum w 2003 r.
DARFUR
Stolica: Al-Junaynah
(zach.), Nyala (płd.), Al-Fashir (płn.)
Powierzchnia – 493 tys. km2
Ludność – ok. 6 mln
Trzy stany w zachodnim Sudanie, zamieszkane przez ludy niearabskie. Od 1956 r. teren walk, w których zginęło 200 tys. osób, a 4 mln zostały zmuszone do opuszczenia domów. Według deklaracji władz centralnych w 2011 r. w regionie ma się odbyć referendum niepodległościowe.
EUSKADI (KRAJ BASKÓW)
Stolica – Vitoria-Gasteiz
Powierzchnia – 7,2 tys. km2
Ludność – 2,1 mln
Trzy prowincje Hiszpanii zamieszkane przez Basków. W średniowieczu niezależne państwo, przyłączone w XIII w. do Królestwa Kastylii. W czasie wojny domowej ogłosiło niepodległość (1936) i jako Republika Euskadi gotowość przystąpienia do Hiszpanii. Za rządów gen. Franco republikę zlikwidowano, Basków pozbawiono niezależności. W odpowiedzi na represje powstała terrorystyczna organizacja ETA, która nie przerwała terroru, mimo że w 1979 r. władze Hiszpanii nadały Krajowi Basków szeroką autonomię.
ILAM
Stolica – Kilinochchi
Powierzchnia – 19 tys. km2
Ludność – 3,2 mln
Płn. część Sri Lanki zamieszkana przez wyznających hinduizm Tamilów, którzy w odpowiedzi na ograniczanie ich praw przez rządzących Syngalezów (buddystów) kilkakrotnie wywołali zbrojne powstania (ok. 70 tys. ofiar). Od 1972 r. walkę zbrojną o utworzenie niepodległego państwa prowadzi organizacja Tamilskie Tygrysy.
KABINDA
Stolica – Kabinda
Powierzchnia – 7,28 tys. km2
Ludność – 270 tys.
Prowincja Angoli, z którą nie ma granicy (oddzielona terytorium Konga). Od czasu II wojny światowej Front Wyzwolenia Kabindy prowadzi walkę o niepodległość, najpierw z Portugalią, od 1975 r. z Angolą.
KASZMIR
Stolica – Srinagar, Dżammu
Powierzchnia – 222,2 tys. km2
Ludność – 11 mln
Po wycofaniu Brytyjczyków i nieudanej próbie uzyskania niepodległości, rządzący Kaszmirem maharadża przyłączył kraj zamieszkany w większości przez muzułmanów do Indii. Doprowadziło to do trzech konfliktów zbrojnych. Region pozostaje częścią indyjskiego stanu Dżammu i Kaszmir. Działalność zbrojną prowadzą w nim grupy opowiadające się za przyłączeniem do Pakistanu lub niepodległością.
KHALISTAN
Stolica – Chandigarh
Powierzchnia – 50,36 tys. km2
Ludność – 25 mln
Państwo, do którego utworzenia dążą radykalne organizacje Sikhów w indyjskim stanie Pendżab. W 1980 r. separatyści rozpoczęli kampanię terroru, w 1984 r. wojska indyjskie zajęły Złotą Świątynię w Amritsarze, gdzie chronili się rebelianci. Za naruszenie nietykalności świętego miejsca Sikhowie wydali wyrok śmierci na premier Indirę Gandhi i wykonali go w 1984 r.
KURDYSTAN
Stolica – Irbil (Arbela)
Powierzchnia – 80 tys. km2
Ludność – 5–6 mln
Region autonomiczny w Iraku, w szerszym znaczeniu obszar na terytoriach Turcji, Iraku, Iranu, Syrii i Azerbejdżanu zamieszkiwany przez ok. 20 mln Kurdów. W XI w. Kurdowie zostali podbici przez imperium tureckie; po jego upadku proklamowali niepodległe Królestwo Kurdystanu (1921), podzielone później między Turcję, gdzie do dziś toczą walkę (30 tys. ofiar), oraz Francję i Wielką Brytanię. W 1946 r. utworzyli w Iranie Republikę Kurdyjską, zlikwidowaną przez armię irańską (15 tys. ofiar). Dzięki interwencji ONZ najwięcej praw uzyskali w Iraku (mają parlament, rząd i prezydenta).
OGADEN
Stolica – Jigjiga
Powierzchnia – 400 tys. km2
Ludność – ok. 4 mln
Region we wschodniej Etiopii zamieszkany przez wyznających islam Somalijczyków, dążących do połączenia z Somalią lub niezależności. Oba państwa stoczyły o niego dwie wojny (1964, 1977–1978), zwyciężyła Etiopia. Narodowy Front Wyzwolenia Ogadenu kontynuuje walkę.
POŁUDNIOWE MOLUKI
Stolica – Ambon
Powierzchnia – ok. 42 tys. km2
Ludność – 1,3 mln
Prowincja Indonezji, obejmująca ok. 150 wysp. W 1950 r. ogłosiła niepodległość, utraciła ją dwa lata później, po interwencji armii Indonezji. Prezydent Moluków podjął walkę partyzancką, w 1962 r. został skazany na śmierć. Ruch na rzecz niepodległości działa, wspiera go emigracja molukańska w Holandii, gdzie przebywa rząd na uchodźstwie.
PUNTLAND
Stolica – Garowe
Powierzchnia – 250 tys. km2
Ludność – 2,7 mln
Autonomiczny region Somalii, ogłosił niepodległość w 1998 roku. Formalnie ma prezydenta i rząd, ale faktyczną władzę sprawują przywódcy klanów i gangów, których głównym źródłem dochodów są okupy wpłacone przez właścicieli porywanych statków.
TYBET
Stolica – Lhasa
Powierzchnia – ok. 2500 tys. km2
Ludność – ok. 4,5 mln
Region autonomiczny w Chinach. W średniowieczu silne państwo, w XVIII w. podbite przez Chińczyków, w dużej mierze niezależne. W 1913 r., po upadku cesarstwa chińskiego dalajlama proklamował niepodległość, lecz Pekin jej nie uznał. W 1951 r. Tybet znów zajęła armia chińska, po brutalnie stłumionym powstaniu (1959 r.) Dalajlama XIV schronił się w Indiach, gdzie działa Tybetański Rząd na Uchodźstwie.
SUDAN POŁUDNIOWY
Stolica – Juba
Powierzchnia – 589 tys. km2
Ludność – 8,5 mln
Część muzułmańskiego Sudanu zamieszkana przez chrześcijan i animistów. Po 50 latach walk, w 2005 r. uzyskała autonomię – ma rząd i prezydenta, w 2011 r. odbędzie się referendum niepodległościowe.
WAZIRISTAN
Stolice – Miranshah, Wana
Powierzchnia – 11,6 tys. km2
Ludność – ok. 400 tys.
Region w pn.-zach. Pakistanie, przy granicy z Afganistanem, zamieszkany przez Pasztunów, nad którymi rząd nie sprawuje kontroli. Władzę dzierżą przywódcy plemienni, często powiązani z afgańskimi talibami.
NIEUZNAWANE, DĄŻĄCE DO NIEPODLEGŁOŚCI METODAMI POKOJOWYMI
AMBAZONIA
Stolica – Buea
Powierzchnia – 43 tys. km2
Ludność – ok. 7 mln
Dawna kolonia brytyjska, podzielona między Nigerię i Kamerun. W 1999 r. proklamowano utworzenie w płd. Kamerunie niezależnej Republiki Ambazonii.
ASSAM
Stolica – Dispur
Powierzchnia – 78,44 tys. km2
Ludność – 27 mln
Stan w pn.-wsch. Indiach, połączony z nimi tylko wąskim korytarzem między Bhutanem i Bangladeszem. Położenie oraz odrębność etniczna ludności sprawiają, że od momentu powstania niepodległych Indii w Assamie silne są dążenia do secesji.
FOROYAR (WYSPY OWCZE)
Stolica – Tórshavn
Powierzchnia – 1,4 tys. km2
Ludność – 48 tys.
Archipelag na Morzu Norweskim, od XIV w. należący do unii duńsko- -norweskiej, po jej rozpadzie do Danii (1814 r.). Od 1948 r. ma status prowincji autonomicznej z własnym rządem i parlamentem. Władze kilkakrotnie uchwalały deklaracje o neutralności, dystansując się od należącej do NATO Danii. W 2004 r. parlament potwierdził gotowość wstąpienia do Paktu Północnoatlantyckiego.
IRIAN JAYA
Stolica – Jayapura
Powierzchnia – 420,5 tys. km2
Ludność – 2,6 mln
Zamieszkana przez Papuasów część Nowej Gwinei, przyłączona w 1963 r. do Indonezji. W wyniku działań ruchów niepodległościowych uzyskała szeroką autonomię (2002). W 2007 r. w jej granicach wyodrębniła się autonomiczna prowincja Papua Barat ze stolicą w Monokwari.
KALAALLIT NUNAAT (GRENLANDIA)
Stolica – Nuuk
Powierzchnia – 2175,5 tys. km2
Ludność – 58 tys.
Wyspa zamieszkana przez Inuitów (Eskimosów), terytorium zależne Danii. Odkryta w X w. przez wikingów była częścią państwa duńsko-norweskiego, po jego rozpadzie pozostała przy Danii. W 1978 r. uzyskała autonomię, dla podkreślenia niezależności nie weszła do Unii Europejskiej, w referendum (2008 r.) 76% mieszkańców opowiedziało się za otwarciem drogi do pełnej niepodległości.
KATALONIA
Stolica – Barcelona
Powierzchnia – 32,1 tys. km2
Ludność – 7 mln
Wspólnota autonomiczna w Hiszpanii. Od średniowiecza korzystała z praw chroniących jej odrębność, w 1714 została podporządkowana Madrytowi. W 1931 r. ogłosiła niepodległość i gotowość przystąpienia jako Republika Katalońska do Hiszpanii. Rząd gen. F. Franco zlikwidował republikę, a Katalończykom odebrał status narodu. Przywrócono go w 2006 r. z autonomią polityczną (własny parlament, rząd, sądy) i kulturową.
KORSYKA
Stolica – Ajaccio
Powierzchnia – 8,68 tys. km2
Ludność – 280 tys.
Wyspa na Morzu Śródziemnym przyłączona w 1769 r. do Francji. W 1982 r. radykalny Front Wyzwolenia Narodowego Korsyki podjął działania terrorystyczne wymierzone we władze centralne (zastrzelono prefekta, przeprowadzono zamachy). Rząd francuski zgodził się na powołanie autonomicznego parlamentu (1982), co zaspokoiło aspiracje większości mieszkańców, ale radykałowie nadal domagają się wyzwolenia spod „kolonialnej władzy” Paryża.
REPUBLIKA KRYMU
Stolica – Symferopol
Powierzchnia – 26,1 tys. km2
Ludność – 2 mln
Autonomiczna republika w granicach Ukrainy. Kiedyś niepodległy chanat tatarski przyłączony w XVIII w. do Rosji. W 1918 r. proklamowano niepodległą Republikę Tatarów Krymskich, którą zajęli bolszewicy i wcielili do Rosji. W 1954 r. Chruszczow przekazał ją Ukraińskiej SRR. Po rozpadzie imperium stanowiący większość mieszkańców Rosjanie opowiedzieli się za powrotem pod władzę Moskwy, w 1992 r. ogłosili utworzenie niepodległej Republiki Krymu. W zamian za rezygnację z tych żądań władze Ukrainy nadały Krymowi autonomię.
SIKKIM
Stolica – Gangtok
Powierzchnia – 7,1 tys. km2
Ludność – 550 tys.
Protektorat brytyjski, ogłoszony w 1947 r. niezależnym buddyjskim królestwem. W 1975 r., po obaleniu monarchii, został przyłączony do Indii jako stan, ale ruchy niepodległościowe nie zaakceptowały tej decyzji.
SZKOCJA
Stolica – Edynburg
Powierzchnia – 78,7 tys. km2
Ludność – 5,1 mln
Część Zjednoczonego Królestwa Wlk. Brytanii i Irlandii (od 1707 r.), wcześniej niezależne państwo z własnym monarchą. W 1998 r. uzyskało autonomię z rządem i parlamentem. Mimo tych ustępstw Londynu przywódcy Szkockiej Partii Narodowej opowiadają się za referendum na rzecz pełnej niepodległości.
TATARSTAN
Stolica – Kazań
Powierzchnia – 67,8 tys. km2
Ludność – 3,8 mln
Republika w obrębie Federacji Rosyjskiej. Niezależne państwo tatarskie podbite w XIII w. przez Mongołów, w XVI w. – przez Rosjan. Po rozpadzie ZSRR Tatarstan odmówił podpisania umowy o federacji z Rosją. W 1994 r. zawarto porozumienie, na mocy którego zachował niepodległość, ale stawał się państwem stowarzyszonym z Federacją; w 2000 r. pod presją Moskwy zgodził się na ograniczenie samodzielności.
TUWA
Stolica – Kyzył
Powierzchnia – 168,6 tys. km2
Ludność – 310 tys.
Republika autonomiczna w Federacji Rosyjskiej. Do XX w. teren sporny między Rosją i Chinami. W 1912 r. proklamowano niepodległą Republikę Tuwy, w której w 1921 r. władzę przejęli komuniści. Jako suwerenne, choć podporządkowane Moskwie państwo Tannu, Tuwa istniała do 1944 r., gdy została wcielona do ZSRR. Po rozpadzie imperium podpisała układ o stowarzyszeniu z Fed. Rosyjską.
XINJIANG
Stolica – Urumczi
Powierzchnia – 1660 tys. km2
Ludność – ok. 20 mln
Region autonomiczny w pn.-zach. Chinach, zamieszkany przez wyznających islam Ujgurów. Przyłączony do Chin w XVIII w., w 1931 r. ogłosił niepodległość, jako Republika Turkiestanu Wschodniego. Po przejęciu władzy w Pekinie przez komunistów zajęty przez wojska ChRL i pozbawiony niezależności.