Kiedy miała miejsce konferencja jałtańska?
Konferencja w Jałcie (zwana także konferencją krymską) odbyła się w dniach 4-11 lutego 1945 roku. Było to spotkanie najważniejszych przywódców antyhitlerowskiej koalicji, którzy brali udział w działaniach II wojny światowej. W konferencji wzięli udział:
- przywódca ZSRR – Józef Stalin;
- premier Wielkiej Brytanii – Winston Churchill;
- prezydent USA – Franklin Roosvelt.
Spotkanie przywódców odbyło się w pochodzącym z XIX wieku pałacu cesarskim w Liwadii na Półwyspie Krymskim. Jałta to miasto leżące w południowej części tego półwyspu. W czasach ZSRR była popularnym kurortem i miejscem sanatoryjnym.
Konferencja jałtańska była jedną z trzech wielkich konferencji antyhitlerowskich w tamtym okresie – odbyła się po konferencji teherańskiej z 1943 roku i przed konferencją poczdamską, która miała miejsce w lipcu i sierpniu 1945 roku, już po upadku Berlina.
Konferencja jałtańska uchodzi w opinii historyków za jedno z najważniejszych wydarzeń końca II wojny światowej. Podczas niej zapadły istotne decyzje dotyczące losów Europy, w tym państwa polskiego. Ważny głos decyzyjny miał wówczas Józef Stalin, który w tym czasie odnosił z Armią Czerwoną liczne sukcesy na frontach wojennych.
Konferencja jałtańska – tło historyczne
Spotkanie w Jałcie odbywało się pod koniec drugiej wojny światowej, gdy los III Rzeszy wydawał się już przesądzony. Wojska alianckie w połączeniu z działaniami Armii Czerwonej odnosiły liczne sukcesy na froncie, okrążając nazistowskie Niemcy praktycznie ze wszystkich stron. Przywódcy tzw. Wielkiej Trójki mogli więc ze spokojem patrzeć w przyszłość.
W tym czasie wojska Armii Czerwonej walczyły już na terytorium Niemiec. Skuteczna ofensywa w Normandii z połowy 1944 roku sprawiła, że w Europie zawiązał się drugi front przeciwko Hitlerowi, a wojska niemieckie musiały się wycofać z wielu okupowanych terenów. Wojna na Pacyfiku również przybierała korzystny dla aliantów obrót. Krótko mówiąc, wszystko wskazywało na bliską klęskę Niemiec i koniec II wojny światowej.
Nic dziwnego, że na początku 1945 roku należało już zastanowić się nad tym, jaki kształt powinna mieć Europa po zakończeniu działań wojennych. Jakie korzyści polityczne powinny przypaść zwycięzcom? Jakie należy podjąć kroki wobec upadających Niemiec? To właśnie te pytania towarzyszyły uczestnikom obrad w Jałcie. Decyzje dotyczące powojennych losów Europy stanowiły główny przedmiot zatwierdzonych tam decyzji.
Przebieg konferencji jałtańskiej
Konferencja w Jałcie trwała kilka dni. Podczas dyskusji w wąskim gronie podjęto szereg decyzji o kluczowym znaczeniu politycznym dla przyszłej Europy. Przebieg konferencji jałtańskiej nie szedł niestety po linii polskiej. Pakt w Jałcie zakładał wiele nieprzychylnych dla nas decyzji, związanych np. z granicami kraju. Porozumienia okazały się przede wszystkim korzystne dla Stalina.
Dyplomacja sowiecka uzyskała aprobatę sojuszników w kwestiach dotyczących Europy Środkowo-Wschodniej, co miało mieć ogromny wpływ na losy Polski. Wskutek decyzji Wielkiej Trójki mieliśmy się znaleźć pod wpływem Sowietów. Kwestie sporne z punktu widzenia interesów Polski rozstrzygano na korzyść Stalina.
Podczas konferencji podejmowano również liczne decyzje związane z Niemcami. Podczas obrad dyskutowano także wokół przyszłej współpracy między ZSRR a innymi państwami, które brały udział w wojnie z Hitlerem.
Postanowienia i skutki porozumienia jałtańskiego
Porozumienie w Jałcie okazało się brzemienne w skutkach dla losów Europy. Podczas spotkania ustalono na kilka dekad polityczny podział kontynentu. Z perspektywy czasu największym beneficjentem postanowień jałtańskich był Józef Stalin, który mógł od tej pory rozwijać potęgę Związku Radzieckiego, zwykle kosztem mniejszych państw takich jak Polska. Stąd też konferencja jałtańska jest traktowana jako symbol zdrady – zdrady sojuszników (zwłaszcza Wielkiej Brytanii) wobec naszego narodu, który został oddany w ręce Stalina. Deklaracja jałtańska w sprawie Polski wywołuje w związku z tym kontrowersje także dziś.
Jakie były szczegółowe postanowienia i skutki porozumienia jałtańskiego, także w sprawie Polski? Oto najważniejsze z nich:
- w stosunku do Niemiec postanowiono, że armie ZSRR, Wielkiej Brytanii, USA i Francji będą okupowały państwo i zarządzały nim przez swoich dowódców;
- ustalono także, że Niemcy zostaną obarczone rekompensatami finansowymi za zniszczenia i straty spowodowane działaniami wojennymi (reparacje wojenne);
- podjęto decyzję, że Kresy Wschodnie, które przed wybuchem wojny stanowiły część II Rzeczpospolitej, będą odtąd należały do ZSRR. Wschodnia granica Polski miała być wyznaczona wzdłuż tzw. linii Curzona;
- jako rekompensatę za straty na wschodzie kraju mieliśmy uzyskać nowe ziemie, dotychczas pozostające na obszarze Niemiec: Pomorze Zachodnie, Prusy Wschodnie, ziemie na śląsku, ziemię lubuską. Do Polski miało także trafić Wolne Miasto Gdańsk – najbardziej sporne terytorium z czasów relacji polsko-niemieckich przed II wojną światową;
- odnośnie przyszłego rządu polskiego przyjęto stanowisko Stalina o powołaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej – rządu, który w większości składał się z działaczy komunistycznych i oddawał nas pod zwierzchnictwo ZSRR. Ze skutkami tej decyzji zmagaliśmy się przez kolejnych kilka dekad;
- podczas konferencji podjęto decyzję, że 25.04.1945 odbędzie się konferencja założycielska Organizacji Narodów Zjednoczonych. Na miejsce spotkania wyznaczono San Francisco. Konferencja odbyła się w wyznaczonym terminie, a jednym ze skutków tego wydarzenia było podpisanie Karty Narodów Zjednoczonych – dokumentu, który regulował działalność ONZ.