Naukowcy z CNRS, Uniwersytetu Sorbonny i Uniwersytetu w Cambridge znaleźli fragmenty katalogu gwiazd stworzonego przez Hipparchosa w II w. p.n.e. Teksty, które zostały wymazane z rękopisu w czasach średniowiecza w celu ponownego wykorzystania stron, zostały odnalezione przy użyciu obrazowania wielospektralnego. Badanie opublikowane w Journal for the History of Astronomy rzuca nowe światło na astronomię w starożytności.
Czytaj też: Piękna czy bestia? Historia Wu Zetian to idealny materiał na film
Ukryty i znaleziony na nowo
Katalog gwiazd Hipparchosa to starożytny traktat astronomiczny, napisany w latach 170-120 p.n.e. przez greckiego astronoma Hipparchosa z Nikei, któremu przypisuje się wiele ważnych odkryć naukowych, m.in. zmierzenie odległości Ziemi od Księżyca, odkrycie zjawiska precesji, wprowadzenie południków i równoleżników czy zmierzenie czasu obiegu Ziemi wokół Słońca. Jego katalog 1080 gwiazd jest najstarszą znaną próbą określenia dokładnego położenia gwiazd stałych poprzez przypisanie im współrzędnych liczbowych.
Do tej pory tekst ten był znany jedynie dzięki pismom Klaudiusza Ptolemeusza, innego starożytnego astronoma, który skomponował swój własny katalog prawie 400 lat po Hipparchosie. Teraz międzynarodowy zespół naukowców rozszyfrował opisy czterech konstelacji z katalogu gwiazd Hipparchosa.
Dr Victor Gysembergh, historyk nauki starożytnej z CNRS mówi:
Myślę, że to rozwiewa wątpliwości co do istnienia katalogu Hipparchosa i potwierdza, że próbował zmierzyć współrzędne wszystkich widocznych gwiazd.
Rękopis, który ukrywał fragmenty – Codex Climaci Rescriptus – to palimpsest, czyli pergamin, który został wymazany i ponownie wykorzystany. W przeszłości zawierał on poemat astronomiczny z fragmentami katalogu Hipparchosa. W 2017 roku naukowcy z Early Manuscripts Electronics Library w Rolling Hills Estates w Kalifornii oraz Rochester Institute of Technology w Nowym Jorku wykonali cyfrowe zdjęcia kodeksu w wielu długościach fal światła, pod różnymi kątami. Technika ta nazywana jest obrazowaniem wielospektralnym i służy do analizy palimpsestów i innych uszkodzonych książek. Światło, które odbiło się od starożytnego atramentu lub spowodowało jego fluorescencję, uwydatniło ukryty tekst.
Czytaj też: Kosmiczny Pac-Man: po raz pierwszy zaobserwowano, jak czarne dziury pochłaniają gwiazdy neutronowe
Fragmenty katalogu gwiazd Hipparchosa obalają rozpowszechniony pogląd, że katalog gwiazd Klaudiusza Ptolemeusza jest jedynie “kopią” katalogu Hipparchosa, gdyż obserwacje czterech konstelacji są różne. Co więcej, dane Hipparchosa są zweryfikowane z dokładnością do stopnia, co czyniłoby jego katalog znacznie dokładniejszym od katalogu Ptolemeusza, mimo że powstał on kilka wieków wcześniej.