Wodospad Niagara znajduje się na granicy Kanady i USA. Po wschodniej jego części mamy amerykańskie stan Nowy Jork, a po zachodniej – prowincję Ontario. Przez wodospad przepływa rzeka o tej samej nazwie. Jest to nietypowy ciek wodny z kilku powodów. Przede wszystkim rzeka Niagara zaczyna i kończy swój bieg w dwóch jeziorach. Wypływa ze zbiornika Eire na południu i wpływa do jeziora Ontario na północy.
Czytaj też: Największy wodospad na świecie jest tak naprawdę pod wodą. Z Polski nie jest tam tak daleko
Liczy jedynie 55 kilometrów długości, ale na tym dystansie musi pokonać niespełna 100 metrów różnicy poziomów. Dla porównania Wisła pokonuje podobną deniwelację pomiędzy Kozienicami w woj. mazowieckim a ujściem do Morza Bałtyckiego, czyli na dystansie wielokrotnie większym. To właśnie ta różnica poziomów jest głównym czynnikiem geomorfologicznym, który przyczynił się powstania wodospadu.
Wodospad Niagara – to nie jeden stopień wodny, a trzy!
Dzisiaj Niagara otoczona jest zewsząd gęstą zabudową dwóch miast, które również nazywają się tak samo jak wodospad i rzeka (ang. Niagara Falls). Po stronie USA znajduje się tzw. Wodospad Amerykański i dużo mniejszy Wodospad Ślubny Welon. Liczą one łącznie do 30 metrów wysokości i 320 metrów szerokości.
Czytaj też: Jaka jest najdłuższa rzeka na świecie? Konflikt między Nilem i Amazonką wciąż trwa
O wiele większa część zespołu wodospadów zlokalizowana jest już po kanadyjskiej stronie. To tutaj możemy spotkać się ze słynną Podkową, czyli olbrzymią wklęsłą skarpą, z której spadają tysiące litrów wody na sekundę. Ta część liczy 53 metry wysokości i 790 metrów szerokości. Jak spojrzymy na mapę, oddzielona jest od amerykańskiej sąsiadki niewielką Kozią Wyspą (ang. Goat Island). Dystans pomiędzy dwoma częściami wynosi niewiele ponad kilometr.
Zwróćmy uwagę na to, że dzisiejsza Niagara nie niesie już tak wiele wody, jak dawniej. Głównym powodem tego było wybudowanie elektrowni wodnych poniżej wodospadów, do których odprowadzana jest znaczna część wód rzeki. Przyczyniło się to również do spowolnienia tempa erozji wstecznej wodospadu. Próg Niagary zamiast cofać się o blisko metr, od kilkudziesięciu lat robi to z prędkością około 30 centymetrów rocznie.
Czytaj też: Pod lodami Antarktydy natknęli się na tajemniczą dolinę. Kiedyś płynęła tam gigantyczna rzeka
Erozja wsteczna, czyli wymywanie materiału skalnego i kruszenie kolejnych metrów skarpy, ma miejsce od tysięcy lat. Wodospad Niagara prawdopodobnie powstał 12 tysięcy lat, pod koniec epoki plejstocenu, kiedy ustąpił ostatni z lądolodów. Znajdował się on pierwotnie na wysokości dzisiejszych miasteczek Queenston i Lewiston, gdzie koryto rzeki przecina Kuesta Niagary. Obecnie wskutek nieustannego cofania się skarpy powstał 11-kilometrowy kanion z bystrym nurtem.
Kuesta Niagary – gigantyczny próg skalny, który stworzył ogromny wodospad
Wspomniana Kuesta Niagary zdecydowanie zasługuje na wiele więcej uwagi, ponieważ obecność tej struktury geomorfologicznej w tej części pogranicza USA i Kanady była głównym czynnikiem stwórczym dla wodospadu.
Czytaj też: Ekoaktywiści czy już ekoterroryści? Wlali do rzeki zieloną farbę, ale skutków jakie wywoła nie przewidzieli
Pod terminem kuesty (inaczej próg denudacyjny lub próg strukturalny) wyróżnia się stromy i asymetryczny próg skalny, który występuje na obszarze o monoklinalnej budowie geologicznej. Monokliną jest zespół warstw skalnych ułożonych płasko na sobie i lekko nachylonych w jednym kierunku. Jeden z brzegów takiej monokliny, jak sobie to wyobrazimy, powinien delikatnie się unosić się nad otaczający teren. Ciągle działające procesy erozyjne wskutek różnicy twardości skał pomiędzy monokliną a sąsiednią formacją geologiczną doprowadzają do powstania uwydatnionego progu.
Taka kuesta jest linijną formą terenu, która może się ciągnąć przez setki kilometrów. W Polsce najsłynniejszą kuesta jest ta występująca na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej – ciągnie się od wsi Klucze do Częstochowy, a różnica terenu pomiędzy progiem a dolnym tarasem dochodzi nawet do 70 metrów.
My jednak wróćmy do Kuesty Niagary. Zbudowana jest ze skał grupy Lockport, czyli w większości dolomitów wieku sylurskiego (427-433 milionów lat). Skały te są stosunkowo odporne na wietrzenie, chociaż po dłuższym oddziaływaniu czynników erozyjnych ulegają stopniowej destrukcji. Powstanie tych skał łączy się z osadzaniem się drobin na dnie zbiornika morskiego w epoce syluru. Dodajmy, że poniżej niagarskiej skarpy również występują bardzo stare skały wieku ordowickiego i sylurskiego. W ordowiku (485-443 milionów lat temu) poziom oceanu był bardzo wysoki, po czym w późniejszym sylurze zaczął opadać. Dzisiejsza Kuesta Niagary w luźnym rozumieniu jest linią brzegową morza sprzed ponad 400 milionów lat.
Jak daleko ciągnie się skarpa, na której powstała Niagara?
Co ważne przy tym temacie, Kuesta Niagary nie jest uskokiem tektonicznym i nie świadczy o żadnej aktywności sejsmicznej w przeszłości. Jest to forma erozyjna terenu, która ciągnie się na niemałym dystansie. Początek Kuesty Niagary wyróżnia się w mieście Rochester w stanie Nowy Jork. Następnie ciągnie się ona równolegle do południowego brzegu jeziora Ontario, przekracza rzekę Niagarę i „zmierza” do Hamilton w Kanadzie.
Czytaj też: Rzeka cała różowa jak Barbie. Wylali hektolitry chemikaliów w imię ekologii i ochrony klimatu
Tam struktura zakręca na północny-zachód. W niektórych miejscach tworzy malownicze skalne wychodnie ciągnące się setki metrów nad otaczającym terenem. Następnie kuesta kontynuuje się na półwyspie Bruce, potem widoczna jest na wyspie Manitoulin (okolice jeziora Huron), a dalej wzdłuż brzegu jeziora Michigan na terenie stanów Michigan i Wisconsin, gdzie kończy swój „bieg” w okolicach hrabstwa Dodge. Skarpa Niagary ciągnie się zatem przez tysiące kilometrów.
Pod względem przyrodniczym Kuesta Niagary jest obecnie bardzo dzikim skrawkiem terenu, który w większości porastają gęste lasy. W niektórych z nich można natrafić na niezwykle stare okazy drzew. Chociażby na terenie stanu Wisconsin ze skalnego klifu wyrasta okaz cedru, który okazuje się być najstarszym drzewem w stanie. Liczy dokładnie 1290 lat. W prowincji Ontario również nie brakuje sędziwych drzew porastających Kuestę Niagary. Tutaj warto wspomnieć o żywotniku zachodnim (Thuja occidentalis), które wyrosło w 688 roku, więc liczy obecnie 1335 lat.
Czytaj też: Uratować polskie rzeki może tylko jedna rzecz. Specjalnie wykarczowali kanał, by sprawdzić co
Jak widzimy, wodospad Niagara nie jest tylko głośną i popularną atrakcją turystyczną. Jest to dzieło przyrody, którego historia sięga setki milionów lat wstecz. Ukazuje nam ona, że wiele czynników geologicznych z przeszłości oddziałuje niezmienne na to, w jaki sposób dzisiaj wygląda wiele miejsc na świecie. Erozja wsteczna na Niagarze nie zatrzyma się prędko – niewykluczone, że za kilkaset lat gigantyczny wodospad będzie się znajdować kilkaset metrów lub nawet kilometr wyżej w biegu rzeki.