Skóra to największy organ ludzki, jej całkowita powierzchnia wynosi ok. 2 m2, stanowi ok. 16% masy ciała, a grubość u dorosłej osoby waha się od 1,5 mm do 5 mm. Jej najważniejsze zadania to mechaniczna ochrona narządów wewnętrznych przed niekorzystnym wpływem czynników zewnętrznych, takich jak zanieczyszczenia, przegrzanie, wychłodzenie, drobnoustroje.
Budowa skóry jest wielowarstwowa, a jej unikalną właściwością jest to, że martwe komórki jej najbardziej zewnętrznej warstwy, naskórka, ulegają złuszczeniu. Średni czas życia komórki naskórka – keratynocytu to od 14 do 28 dni, w czasie których wędruje on ku górnym warstwom i zostaje złuszczony przy udziale enzymów rozkładających połączenia między komórkami. Kolejnymi warstwami wyróżnianymi w budowie skóry są: skóra właściwa, gdzie znajdują się receptory nerwowe, naczynia krwionośne, gruczoły potowe; oraz tkanka podskórna zawierająca komórki tłuszczowe stanowiące warstwę izolacyjną.
Skóra dziecka
Skóra noworodka tuż po porodzie jest pokryta mazią płodową, która ochrania go przed wychłodzeniem, bakteriami, promieniowaniem UV, a także nadmierną transpiracją wody. Warstwa naskórkowa dzieci do 10 roku życia jest cieńsza i mniej uwodniona niż u dorosłych, jednak charakteryzuje się szybszą proliferacją keratynocytów. Jest także kilkakrotnie bardziej podatna na uszkodzenia mechaniczne.
Jak właściwie postępować z ranami skóry?
Rana to mechaniczne przerwanie ciągłości powierzchni skóry, które prowadzi do krwawienia, a w konsekwencji powstania blizny. Rany powierzchowne obejmujące zewnętrzną warstwę skóry, czyli naskórek (grubość ok. 0,5 mm), goją się bez blizny na drodze naskórkowania.
Mechanizm gojenia się rany jest wieloetapowy i obejmuje wiele zmian w jej obrębie. Wyróżnia się fazy: zapalną, proliferacyjną i remodelingu. Proces odbudowy uszkodzonej skóry rozpoczyna się już w fazie reakcji zapalnej i proliferacyjnej i trwa do 2 miesięcy aż do pełnego zamknięcia rany, po czym następuje faza regresji, która może trwać nawet 2 lata. W czasie fazy zapalnej uwalniane są substancje odpowiedzialne za ograniczenie krwawienia (tromboksany, prostaglandyny), odpowiednie odżywienie miejsca traumy oraz komórki odpowiedzialne za oczyszczenie go z martwych tkanek oraz drobnoustrojów (makrofagi). Faza ta jest zakończona w momencie wytworzenia czopa z fibryny-fibronektyny (wytrącanej z krwi). Czop do momentu całkowitego zasklepienia rany służy jako macierz, po której mogą przemieszczać się komórki. Zachowanie odpowiednio wilgotnego środowiska na tym etapie przyspiesza proces oczyszczania.
Faza proliferacyjna to właściwe odtwarzanie naskórka, poprzez zwiększoną mitozę komórek nabłonkowych na brzegach rany, a także obudowę naczyń krwionośnych i wzmocnienie tkanek. Powstaje tzw. ziarnina, składająca się z naczyń włosowatych, fibroblastów i kolagenu. Proces jej powstawania jest szybszy w środowisku ciepłym i wilgotnym, gdzie migracja komórek naskórka postępuje znacznie szybciej i w bardziej uporządkowany sposób. Końcowa faza remodelingu obejmuje porządkowanie włókien kolagenowych (budulca skóry), na tym etapie nadmierna transpiracja wody może stymulować produkcję cytokin aktywujących fibroblasty do nadmiernej produkcji kolagenu, co może prowadzić do wytworzenia szpecącej blizny.
Gojenie pod strupem zdarza się wtedy, gdy początkowy skrzep krwi ulegnie wyschnięciu, tworząc strup będący naturalnym biologicznym opatrunkiem, a ziarninowanie i regeneracja naskórka odbywa się pod nim. Jednakże strup stanowi utrudnienie dla swobodnej migracji komórek, a suche środowisko spowalnia procesy enzymatyczne, proliferacyjne oraz autolizy martwych tkanek rany. Co istotne, odsłonięte zakończenia nerwowe są bardziej wrażliwe na bodźce środowiskowe, a to przekłada się bezpośrednio na odczuwanie bólu. Wilgotne środowisko powoduje, że odczuwanie bólu jest zmniejszone.
Wilgotne środowisko rany
Doniesienia o lepszym gojeniu się ran w środowisku wilgotnym są datowane na 200 rok naszej ery, kiedy to swoje doświadczenia przeprowadzał grecki lekarz i myśliciel Galen. Jednakże przez prawie 2000 lat utrzymywano inny schemat leczenia ran – dążono do ich całkowitego osuszenia oraz ograniczano dostęp powietrza. Dopiero w latach 60. XX w. ukazały się dwa pionierskie badania, które ostatecznie potwierdziły korzystny wpływ wilgotnego środowiska na szybkość gojenia się rany, a także jej wygląd. Rany w kontrolowanym, wilgotnym środowisku pokrywały się nowym nabłonkiem dwukrotnie szybciej, a ryzyko powstania blizn było zmniejszone w porównaniu do ran leczonych w środowisku suchym.
Autor: Dr nauk przyrodniczych Marzena Kucia. Absolwentka SGGW, wydział biologia. W 2010 r. obroniła doktorat na wydziale nauk przyrodniczo-matematycznych na Uniwersytecie w Poczdamie.