IXPE, czyli Imaging X-ray Polarimetry Explorer (IXPE), to obserwatorium kosmiczne rejestrujące wysokoenergetyczne promieniowanie rentgenowskie. Oprócz wykonywania rewelacyjnych zdjęć obiektów odległego kosmosu mierzy ono m.in. polaryzację docierających do niego promieni rentgenowskich. Dzięki temu naukowcy są w stanie badać sposoby przyspieszania i emitowania wysokoenergetycznych cząstek przez obiekty takie, jak czarne dziury i gwiazdy neutronowe.
Czytaj także: Do Ziemi dotarła wiązka wystrzelona z odległości setek mln lat świetlnych. Co było jej źródłem?
Obserwatorium Kosmiczne IXPE zostało wyniesione w przestrzeń kosmiczną 9 grudnia 2021 roku, po niemal trzydziestu latach badań i przygotowań. Od ponad dwóch lat sonda znajduje się na orbicie, około 800 km nad powierzchnią Ziemi i na co dzień obserwuje obiekty znajdujące się setki i tysiące lat świetlnych od Układu Słonecznego. Poniżej wybór kilku najciekawszych zdjęć wykonanych za pomocą teleskopu IXPE.
Mgławica wiatru pulsarowego Vela
Na południowym niebie, w kierunku gwiazdozbioru Żagla znajduje się charakterystyczna mgławica wiatru pulsarowego emitowanego przez pulsar Vela. Zarejestrowane przez obserwatorium IXPE promieniowanie pochodzi z kilku źródeł. Jasnoniebieskie odcienie wskazują na polaryzację promieniowania rentgenowskiego. Odcienie róży i fioletu na powyższym zdjęciu pochodzą z obserwatorium rentgenowskiego Chandra, które od lat obserwuje ten charakterystyczny obiekt. Na zdjęciach z IXPE nie byłoby widać gwiazd znajdujących się w tle. Zostały one tutaj nałożone z obserwacji wykonanych za pomocą Kosmicznego Teleskopu Hubble’a.
Czytaj także: Ręka Boga uwieczniona przez astronomów. Niezwykłe zdjęcie trafiło do sieci
Pozostałość po supernowej Tychona
W 1572 roku astronomowie zaobserwowali na nocnym niebie eksplozję jasnej gwiazdy znajdującej się w gwiazdozbiorze Kasjopei. Szczątki gwiazdy zostały wyrzucone w eksplozji w przestrzeń kosmiczną i od tego czasu oddalają się od miejsca eksplozji. Obserwacje prowadzone za pomocą obserwatorium IXPE pozwoliły naukowcom dostrzec w pozostałości po supernowej fale uderzeniowe rozpędzające cząstki do prędkości bliskiej prędkości światła. Jakby tego było mało, udało się tutaj także po raz pierwszy ustalić strukturę pól magnetycznych w pobliżu tychże fal uderzeniowych.
Pozostałość po supernowej Cas A
Gwiazdozbiór Kasjopei nie jest bynajmniej domem dla tylko jednej eksplozji supernowej. Zapadnięcie się bardzo masywnej gwiazdy doprowadziło do potężnej eksplozji, której światło dotarło do Ziemi jakieś trzysta lat temu. Badania wykazały, że w eksplozji tej doszło do powstania jednej z najszybszych zbadanych fal uderzeniowych w naszej galaktyce. To właśnie chęć ujrzenia tych fal uderzeniowych i ich interakcji z otoczeniem sprawiły, że był to pierwszy obiekt, któremu przyjrzał się IXPE tuż po wyniesieniu w przestrzeń kosmiczną.
Czytaj także: Czarna dziura w naszej galaktyce obudziła się na wyżerkę. Uczta trwała cały rok
Widok Strzelca A* na wielu falach
Na koniec chyba najciekawszy obszar naszej galaktyki, oddalony od nas o ponad 27 000 lat świetlnych. To nic innego, jak samo centrum Drogi Mlecznej, w którym znajduje się supermasywna czarna dziura o masie ponad cztery miliony razy większej od masy Słońca. Zdjęcie zostało złożone z danych pochodzących z wielu różnych obserwatoriów. Dla przykładu kolorem żółtym zaznaczono dane w bliskiej podczerwieni zarejestrowane przez Hubble’a, kolorem żółtym dane w dalszej podczerwieni obserwowane przez kosmiczne obserwatorium Spitzer, a kolorem niebieskim dane rentgenowskie z Chandry. Mamy zatem tutaj pełną paletę barw i pełny przekrój obiektów znajdujących się w otoczeniu supermasywnej czarnej dziury