Jedną z cech charakterystycznych obrazów stworzonych przez impresjonistów było odzwierciedlenie pory dnia i warunków atmosferycznych, w których powstawały. Z tego powodu Monet stworzył kilka różnych dzieł pokazujących katedrę w Rouen czy budynek parlamentu w Londynie. Zresztą, doskonale to widać także na jego dziełach ukazujących lilie wodne. Podobnie robił Turner, którego “Wybrzeże Northumberland”, “Ogień na morzu” czy “Ostatnia droga Temeraire’a” to jedne z najpiękniejszych dzieł z tego okresu.
Czytaj też: Ukryta kaplica w Opactwie Westminsterskim. Zawierała makabryczne obrazy
Okazuje się, że można wyczytać z nich coś jeszcze – poziom zanieczyszczeń powietrza w momencie powstawania, bo te miały wpływ na same dzieła. Dr Anna Lea Albright z CNRS i prof. Peter Huybers z Uniwersytetu Harvarda opracowali model statystyczny, który pozwala określić, czy obrazy Turnera i Moneta, których prace obejmują okres rewolucji przemysłowej, odzwierciedlają zwiększone zanieczyszczenie powietrza nad XIX-wiecznym Londynem i Paryżem. Szczegóły opublikowano w czasopiśmie PNAS.
Obrazy impresjonistów wyjątkowo realistyczne
Naukowcy stworzyli miarę kontrastu i przetestowali ją na zdjęciach wykonanych w warunkach czystego i zanieczyszczonego powietrza. Następnie zmierzyli kontrast na 60 obrazach Turnera i 38 obrazach Moneta, w tym tych najbardziej znanych, a następnie zbadali je ze wskaźnikami historycznego zanieczyszczenia powietrza na podstawie emisji dwutlenku siarki (SO2).
Dr Anna Lea Albright mówi:
Często mówi się, że Turner urodził się w epoce żagli i zmarł w epoce pary i węgla – jego życie obejmuje czas bezprecedensowych zmian środowiskowych. Podczas pierwszej rewolucji przemysłowej ten duży wzrost zanieczyszczenia powietrza koncentrował się w Londynie, który był znany jako “Wielki dym”, gdzie miał siedzibę Turner. Monet malował później, podczas drugiej rewolucji przemysłowej w Londynie i Paryżu.
Wzrost emisji SO2 był związany ze zmniejszonym kontrastem w obrazach, nawet po uwzględnieniu trendów czasowych i tematyki. Wraz ze wzrostem zanieczyszczenia powietrza, prace Turnera zmieniły się z ostrych na zamglone kontury, nasycone na pastelowe kolory i styl figuratywny na impresjonistyczny. Podobne zmiany były widoczne w obrazach Moneta. Co więcej, model przewidział kontrast w obrazach Gustave’a Caillebotte’a, Camille’a Pissarro i Berthe Morisot w oparciu o poziom zanieczyszczenia w Paryżu.
Aerozole odbijają światło o każdej długości fali, więc uczeni zbadali powiązania między poziomem zanieczyszczenia a intensywnością światła. Obrazy ujawniły związek między zwiększoną emisją SO2 a bielszą paletą i zwiększoną intensywnością. To by oznaczało, że dzieła Turnera i Moneta zawierają wskazówki dotyczące rosnącego poziomu zanieczyszczenia powietrza podczas rewolucji przemysłowej.
Naukowcy badacze twierdzą, że impresjonizm “zawiera elementy zanieczyszczonego realizmu”. Ich model statystyczny – obejmujący czynniki takie jak rok, temat i emisja SO2 – odpowiada za 61 proc. wariancji w kontraście. Resztę różnic można wyjaśnić osobistymi preferencjami artystów, zmianami w szerszych gustach artystycznych i wieloma innymi rzeczami.
Dowody historyczne stanowią dodatkowe wsparcie dla tych wniosków. Na przykład, w liście do żony mniej więcej w czasie, gdy stworzył obraz Westminsteru, Monet napisał: “Kiedy wstałem, byłem przerażony widząc, że nie było żadnej mgły, nawet wisielca mgły. Mogłem zobaczyć wszystkie moje obrazy […], ale stopniowo ogniska zostały zapalone i dym i mgła wróciły”.
Czytaj też: Obraz Rembrandta zaskoczył obecnością rzadkiej substancji. Co skrywa “Straż nocna”?
Prof. Peter Huybers podsumowuje:
Impresjonizm często przeciwstawia się realizmowi, ale nasze wyniki podkreślają, że impresjonistyczne prace Turnera i Moneta również oddają pewną rzeczywistość. W szczególności wydaje się, że Turner i Monet realistycznie pokazali, jak światło słoneczne przenika przez zanieczyszczenia i chmury. Pomysł, że impresjonizm zawiera pewne elementy skażonego realizmu, podkreśla, jak bardzo jesteśmy związani z naszym środowiskiem. Nasze otoczenie wpływa na to, co widzimy, jak się czujemy i na czym się koncentrujemy. Może współczesny Turner lub Monet pomogliby nam dostrzec inne nowe zjawiska w naszym środowisku.