Jak wyglądał ichtiozaur?
Ichtiozaury były czworonożnymi gadami morskimi, żyjącymi w okresie od 245 do 90 milionów lat temu na terenach dzisiejszej Ameryki Północnej, Europy oraz Azji. Pierwsze osobniki pojawiły się we wczesnym triasie, a ostatnie w późnej kredzie. Okres ich największego rozwoju i różnorodności przypada na jurę. Wymarły około 27 milionów lat przed okresem wielkiego wymierania kredowego w wyniku gwałtownych zmian w morskich ekosystemach.
Określenie “ichtiozaur” możemy definiować jako “rybojaszczur”, co znajduje odzwierciedlenie w wyglądzie tych gadów. Ichtiozaur, żyjący w czasie dinozaurów, posiadał relatywnie krótkie ciało, wrzecionowate, bocznie spłaszczone, zakończone świetnie rozwiniętą płetwą ogonową, kształtem przypominającą księżyc, co jest cechą charakterystyczną dla rekinów. Dzięki takiej płetwie ichtiozaury mogły poruszać się ze znaczną prędkością, dochodzącą nawet do 70 kilometrów na godzinę. Posiadały także płetwę grzbietową, krótkie kończyny i długie palce. Niektóre osobniki cechowały się hiperdaktylią, czyli zwiększoną ilością palców, inne zaś hipodaktylią, czyli ich ilością zredukowaną poniżej pięciu.
Oczy ichtiozaura to jego najbardziej charakterystyczna, najczęściej i najchętniej badana przez naukowców część ciała. Osiągały wielkość średniej piłki, zajmując niemal całą powierzchnię mózgoczaszki. Ichtiozaury miały największe oczy wśród wszystkich dotychczas znanych kręgowców. Umożliwiały im one doskonałą widoczność podczas poruszania się w ciemnych głębinach, a także dawały przewagę podczas nocnych polowań.
Ichtiozaury, ze względu na egzystowanie pod wysokim ciśnieniem wody, nie posiadały błony bębenkowej. Podobnie jak wieloryby odbierały fale dźwiękowe za pomocą elementów kostnych.
Budowa ciała, a także wzorce zachowania były podobne do delfina. Ichtiozaury nie cechowały się inteligencją. Posiadały dobrze rozwinięty obszar kresomózgowia, spore płaty umożliwiające przetwarzanie bodźców wizualnych, małe płaty odpowiedzialne za zmysł powonienia i niewielki móżdżek. Żyły w grupach. Badane szkielety wskazały na występowanie u tych gadów dymorfizmu płciowego – szczątki sugerują podział na dwa morfotypy, dzieląc osobniki na samce i samice. Ichtiozaury były żyworodne, co sprawiało, że nie musiały wychodzić na ląd, żeby złożyć jaja, jak robią to na przykład współczesne żółwie morskie.
Przeciętny ichtiozaur mierzył od 2 do 4 metrów długości i ważył od 165 do 950 kilogramów. Zdarzały się osobniki dużo większe i znacznie mniejsze. Ich naturalnymi wrogami były rekiny i inne ichtiozaury.
Jak oddychały ichtiozaury?
Zachowania ichtiozaurów często przypominały zwyczaje obecnie żyjących ssaków morskich, na przykład delfinów – często wynurzały się z wody w celu zaczerpnięcia świeżego powietrza. Część z nich miała stale otwarte pyski podczas przebywania pod wodą. W ten sposób radziły sobie z wydychaniem powietrza pobranego podczas wynurzenia.
Tego przełomowego odkrycia dokonali polscy paleontolodzy, badając szkielet odnaleziony 20 lat wcześniej w okolicy Kielc.
Ichtiozaury oddychały w sposób nietypowy dla wodnych ssaków i gadów. Ich ciała nie były wyposażone w mechanizm blokujący nozdrza. W konsekwencji po dokonaniu wdechu na powierzchni, a następnie po ponownym zanurzeniu się, woda wpływała do ich nozdrzy. Jedyną drogą, którą woda mogła je opuścić, była stale uchylona szpiczasta paszcza.
Pożywienie ichtiozaurów
Ichtiozaury były drapieżnikami. Polowały na pływające głowonogi, będące krewnymi współczesnych kałamarnic, a także na ryby, ptaki, czy nawet żółwie. Większe osobniki polowały na duże gady morskie, jak również na mniejsze ichtiozaury. Ich pokarm stanowiły też oskorupione bezkręgowce, takie jak małże, amonity, stawonogi (na przykład skorupiaki) oraz ślimaki.
Temperatura ciała ichtiozaura była stała i pozwalała mu na przystosowanie się do życia zarówno w ciepłym, jak i zimnym klimacie. Wynosiła od 35 do 39 st. C, co wskazuje na szybkie tempo przemiany materii, niezbędne do prowadzenia trybu życia drapieżnika i przemierzania dużych odległości z imponującą prędkością.
Szczątki ichtiozaurów
Ichtiozaury występowały we wszystkich współczesnych wodach świata. Ich szczątki znaleziono między innymi na terenie Grenlandii, w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Chinach, Kanadzie, a także w Polsce. Jednak najlepiej zachowane pozostałości paleontolodzy odkryli na południu Niemiec.
1699 rok – po raz pierwszy opisano stworzenia przypominające ichtiozaury, opierając się na szczątkach odkrytych w Walii.
1708 rok – zaprezentowano pierwsze szczątki ichtiozaura. Uznano je za pozostałości po Potopie.
1811 rok – Mary Anning odnalazła pierwszy kompletny szkielet na terenie nadmorskiego klifu w południowej Anglii (dzisiejszy Jurrasic Coast). Mary Anning jest odpowiedzialna za odkrycie trzech różnych gatunków tych gadów.
1905 rok – Ekspedycja Saurian kierowana przez Johna C. Merriama (Uniwersytet Kalifornia), a finansowana przez Annie Montague Alexandra odkryła aż 25 imponujących okazów na terenie Stanów Zjednoczonych Ameryki, a konkretnie w centrum stanu Nevada. Część tych historycznych znalezisk przejął matecznik Johna Merriama, czyli Muzeum Paleontologii Uniwersytetu Kalifornijskiego.
1991 rok – Elizabeth Nicholls na terenie Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie dokonała przełomowego odkrycia największego okazu ichtiozaura, noszącego nazwę Shonisaurus sikanniensis i mierzącego 23 metry długości!
1998 rok – w kamieniołomie Morawica w okolicy Kielc odnaleziono skamieniałości czaszki ichtiozaura, pochodzące sprzed 155 milionów lat. Zbadano, że odnaleziony osobnik osiągał długość 7 metrów. Skamieniałości jego czaszki spoczywają w Muzeum Narodowym w Kielcach. Autorami tego odkrycia są: dr Daniel Tyborowski i badacze z Instytutu Paleobiologii PAN – Marek Dec i Piotr Skrzycki. Jako jedni z pierwszych zajęli się kwestią oddychania ichtiozaurów, co nigdy wcześniej nie było dokładnie badane.