Jak powstało pismo?
Pismo stanowi graficzne odzwierciedlenie naszych myśli oraz mowy. Jest to system umownych symboli, dzięki którym możemy graficznie przedstawić język mówiony. Co ciekawe, powstanie pisma jest wyłącznie ludzkim wynalazkiem, w przeciwieństwie do mowy. W trakcie długotrwałego procesu ewolucji homo sapiens najpierw wykształcił umiejętności natury technicznej, a później zdolności intelektualne. Za początki pisma niektórzy uważają już używane w epoce kamienia łupanego malowidła naskalne, jednak trudno w nich dostrzec chociaż cień podobieństwa do starożytnego pisma obrazkowego. Powstanie pisma zawdzięczamy potrzebie przekazywania i utrwalania myśli przez naszych przodków. Mówi się również, że pismo zrodziło się wraz z rozwojem transakcyjności w społeczeństwach, w wyniku potrzeby spisywania kontraktów handlowych. Cywilizacja się rozwijała, a razem z nią komunikacja międzyludzka, która przybierała różnorakie formy, ewaluowała, czego konsekwencją jest używane przez nas dzisiaj pismo.
Pismo piktograficzne a ideograficzne
Kiedy powstało pismo? Historia pisma rozpoczyna się około 3,5 tysiąca lat przed narodzinami Chrystusa. Ludzie używali prostych, schematycznych rysunków, które miały symbolizować osoby, przedmioty, czy też zwierzęta. Na przykład schematyczny rysunek głowy symbolizował głowę, a rysunek koła oznaczał słońce. Rysunki były na tyle proste, że nie mogły oddać wszystkich aspektów myśli, którą chciano w ten sposób przekazać. Taki rodzaj pisma nazywamy pismem piktograficznym, czyli obrazkowym. Wraz z upływem czasu ulegało ono wielu modyfikacjom i doczekało się licznych odmian. Dzisiaj możemy je spotkać na tabliczkach przedstawiających zakaz palenia (przekreślony papieros), na metkach ubrań, informujących o tym jak je prać, prasować i pielęgnować (rysunki żelazka, miski z wodą) lub w konwersacjach internetowych, stosując emotikony, które świetnie zna każdy z nas.
Pismo piktograficzne ewaluowało do pisma ideograficznego, które w przeciwieństwie do swojego poprzednika pozwala na wyrażanie abstrakcyjnych i bardziej skomplikowanych refleksji. Dziś doskonałym przykładem ideograficznego rodzaju pisma jest pismo chińskie.
Rodzaje pisma
Dzieje pisma zaczynają się około 3 500 lat przed narodzinami Chrystusa i stanowią cezurę między prehistorią a starożytnością.
Pismo klinowe
Pismo klinowe uważane jest za najstarsze pismo świata. Stworzyli je Sumerowie zamieszkujący Mezopotamię około 3 500 lat p.n.e. Jego nazwa wzięła się od charakterystycznego kształtu, które przybierały znaki, układając się w tak zwane kliny. Znaki odciskano na glinianych tabliczkach przy pomocy kawałka trzcinowego rylca, od lewej do prawej strony. W początkowym etapie pismo klinowe było pismem czysto piktograficznym. Znaki przedstawiały tylko jeden charakterystyczny element lub przedmiot. Później, w wyniku rozwoju tego sytemu znaków, możliwe było wyrażanie abstrakcyjnych pojęć za pomocą bardziej skomplikowanych kompozycji symbolicznych, kiedy to obrazki zaczęły przedstawiać również sylaby. W późniejszym etapie sumeryjski system znaków przejęły także inne ludy zamieszkujące zachodnią Azję – na przykład Babilończycy czy Asyryjczycy. Najmłodsze odnalezione ślady użycia pisma klinowego datowane są na 75 rok naszej ery – odnaleziony tekst nacechowany jest tematyką astronomiczną.
Pismo egipskie
Opisując rodzaje pisma w starożytności nie można nie wspomnieć o piśmie egipskim. Jest to ideograficzno – spółgłoskowy (obrazkowy) system znaków. Pisma egipskiego zaczęto używać 3 000 lat p.n.e. w starożytnym Egipcie. Wyróżniano trzy rodzaje znaków:
- ideogramy, będące znakami graficznymi całych wyrazów
- fonogramy, służące do graficznego przedstawiania dźwięków
- determinantywy, czyli znaki końcowe zapisanego wcześniej wyrazu
Pisano od prawej strony do lewej, a także od góry do dołu.
Wyróżniamy trzy postacie pisma egipskiego:
- pismo hieroglificzne – początkowo było stosowane powszechnie, a wraz z upływem czasu używano go jedynie do znakowania budowli świątynnych i malowania kamiennych inskrypcji. W późniejszym czasie pismo hieroglificzne rozumiane było tylko przez kapłanów, dlatego zaczęto określać je mianem “pisma bogów”.
- pismo hieratyczne – zrodziło się w wyniku potrzeby spisywania artystycznych dzieł literackich i sporządzania umów handlowych. Pisano pędzelkiem po papirusie. Wciąż używano hieroglifów, które z czasem przekształcono na kursywę. Wiele znaków łączono, w wyniku czego powstały ligatury. Hieratyką pisano najpierw pionowo, a następnie poziomo, od prawej strony do lewej.
- pismo demotyczne – nazywane było pismem ludowym. Tak jak w przypadku hieratycznego systemu znaków, pisano poziomo od prawej strony do lewej. Używano go do szybkiego zapisywania notatek wśród handlarzy, a także w korespondencji prywatnej.
Pismo fenickie
Pismo fenickie to pierwsze w historii pismo alfabetyczne. Wykształciło się około 1 200 roku p.n.e. w Fenicji. Pismo to liczyło 22 litery alfabetu i składało się jedynie ze spółgłosek – w ogóle nie zawierało samogłosek. Pismo fenickie pozwalało na zapisywanie pełnych zdań – nie było to już tak trudne jak w przypadku sumeryjskiego pisma klinowego, skomplikowanych egipskich hieroglifów czy do dziś nieodszyfrowanego pisma cywilizacji doliny Indusu.
Pismo fenickie wykształciło grecki system znaków, a ten z kolei w sposób pośredni lub bezpośredni przyczynił się do powstania alfabetu łacińskiego i cyrylicy. Pismo stworzone przez Fenicjan miało ogromny wpływ na zrodzenie się pisma arabskiego, hebrajskiego, gruzińskiego, etiopskiego i ormiańskiego, a także licznych pism indyjskich. Dziś jedynymi systemami znaków, które nie pochodzą od pisma fenickiego są pismo chińskie oraz koreański hangul.
Pismo greckie
Analizując rodzaje pism starożytnych, warto zwrócić uwagę na pismo greckie. Jest to rodzaj pisma alfabetycznego, które służyło do zapisu słów w języku greckim, a także w językach ludów będących pod wpływem kultury greckiej. W początkowej fazie rozwoju, używając pisma greckiego, pisało się od prawej strony do lewej, tak jak w przypadku pism semickich. Później zaczęto stosować sposób pisania nazywany bustrofedonem, który polegał na zapisywaniu znaków w sposób naprzemienny – od prawej strony do lewej i od lewej do prawej. Najpóźniejsze odkryte ślady używania takiego systemu pochodzą z V wieku p.n.e. W Atenach już od 550 roku p.n.e. pisano od lewej do prawej strony.
Pismo łacińskie
Pismo łacińskie wywodzi się z alfabetu etruskiego, wymarłego po I wieku naszej ary. Na początku składał się jedynie z 21 znaków (A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X) i używano go w imperium rzymskim. Do Polski zawitał po przyjęciu chrztu za panowania Mieszka I, podobnie jak kultura zachodnia, rzymska i łacińska. Do naszego kraju przybyli głównie czescy i niemieccy duchowni, którzy posługiwali się łaciną w mowie i piśmie. Obecnie łaciński system znaków służy do zapisu przeważającej części języków europejskich. Ponadto, jest to najpopularniejszy alfabet na świecie – posługuje się nim 35 proc. ludności.