Jak powstał pieniądz?
Historia pieniądza na świecie sięga już czasów pierwotnych. Pieniądz pełni wiele funkcji, ale najważniejszą z nich jest zdecydowanie funkcja transakcyjna, wedle której pieniądze służą jako środek wymiany, za który możemy nabywać przeróżne produkty i usługi. Nasi przodkowie również cechowali się potrzebą nabywania różnych dóbr, jednak w kulturach pierwotnych pojęcie pieniądza nie istniało. Ludzie stosowali barter jako podstawowy sposób nabywania dóbr. Polegał on na wzajemnej wymianie w myśl zasady “przedmiot za przedmiot”. Taka wymiana nie zawsze była sprawiedliwa, ponieważ często wymieniano produkty o nieporównywalnej wartości. Zorientowano się, że takie rozwiązanie jest niepraktyczne i posiada wiele wad.
Bezpośrednia wymiana towaru za towar nie zaspokajała wszystkich potrzeb i była szalenie uciążliwa. Zaczęto więc szukać tzw. pośredników wymiany, czyli dóbr, które będą jednorodne, podzielne, trwałe i stosunkowo rzadko występujące. Te wymagania spełniały skóry, zboże, sól, narzędzia, bydło i drogocenne kruszce. Towary te zaczęto stosować w roli powszechnego środka płatniczego. Zbożem płaciło się w krajach o charakterze rolniczym, a skórami zwierząt w krajach północnych. W Azji, w państwach takich jak Chiny czy Japonia, popularnym środkiem płatniczym były muszle.
Produkty konsumpcyjne możemy dziś określić mianem pierwszej formy pieniądza. Towary te cechowały się zadowalającą trwałością i w sposób swobodny można było je dzielić. Większość z nich ułatwiało zaspokojenie podstawowych potrzeb natury biologicznej. Wszystkie te cechy wpłynęły na wykształcenie, późniejszą akceptację i stabilizację takiej formy płatniczej w społeczeństwach pierwotnych.
Pierwsze pieniądze
W trakcie rozwoju cywilizacji i gospodarki płacenie za produkty przy pomocy worków zboża, czy innych towarów konsumpcyjnych okazało się niepraktyczne i uciążliwe. Stale rosnący poziom produkcji i konsumpcji oraz szybko rozwijający się handel wykształciły potrzebę znalezienia środka płatniczego, który będzie łatwiejszy do transportu i rozliczeń.
Na kilka wieków przed naszą erą rolę pieniądza zaczęły pełnić metale. W odróżnieniu od używanych do tej pory towarów konsumpcyjnych cechowały się one znacznie większą trwałością i mniejszym rozmiarem, co zdecydowanie ułatwiało transport. Na początku używano jedynie metali nieszlachetnych, takich jak żelazo, miedź i brąz. W późniejszym czasie formą pieniądza stały się metale szlachetne, czyli złoto i srebro, a czasem też platyna.
Takie rozwiązanie jednak również okazało się problematyczne. Metale nie zawsze były takich samych rozmiarów. Sztaby złota i srebra były zwykle zbyt duże i wartościowe, aby można było nimi zapłacić podczas jednej transakcji, a ich rozdrabnianie, dzielenie i ważenie było stanowczo zbyt czasochłonne. Metale rozdrabniano na mniejsze kawałki, w kształcie okrągłych lub spłaszczonych kulek. Tak jak w czasach współczesnych, również wtedy dopuszczano się fałszerstwa, przetapiając metale z innymi surowcami i zmniejszając w ten sposób faktyczną ilość metalu szlachetnego w jednym kawałku. Aby temu zapobiec, na tych małych kuleczkach zaczęto bić pieczęcie i podobizny najwybitniejszych władców. Dzięki temu, posiadacz takich kulek metalu mógł mieć pewność co do ich wartości. Tak powstały pierwsze pieniądze metalowe, zwane monetami, które zrewolucjonizowały proces wymiany handlowej.
Za twórców monet powszechnie uważani są Fenicjanie. Jednak najnowsze odkrycia archeologiczne nie potwierdzają tej tezy. Najstarsze znalezisko pochodzi z VII w. p.n.e. i nosi pieczęć złotnika z Efezu. Odnaleziono również monety wywodzące się z kręgu cywilizacji greckiej, również wytopione w tym samym stuleciu. Zarówno jedne, jak i drugie były bryłkami elektrum – w czasach starożytnych nazywano tak stop srebra i złota.
Dalsza historia pieniądza
Monety kruszcowe z czasem również zaczęły sprawiać trudności. Produkcja monet ze srebra i złota była zbyt kosztowna, a ilość metali szlachetnych nie wystarczała do pełnego zaspokojenia istniejącego na rynku zapotrzebowania – szczególnie dotyczyło to krajów, które nie dysponowały naturalnymi złożami srebra i złota. Ponadto, przemieszczanie się z sakiewkami pełnymi monet było niewygodne i niebezpieczne.
Swoje monety zaczęto zostawiać u złotników, którzy w zamian wystawiali kwity depozytowe, informujące o dokładnej ilości srebra lub złota, posiadanego przez okaziciela dokumentu. W ten sposób narodził się pieniądz papierowy – ludzie coraz częściej regulowali własne zobowiązania przy pomocy kwitów depozytowych.
Co ciekawe, swoje zasoby pieniężne pozostawione u złotnika można było oprocentować. Złotnicy zaczęli także emitować coraz więcej kwitów, które nie miały pokrycia w metalach szlachetnych. Takie dokumenty były potwierdzeniem zadłużenia wobec złotników, generującego odsetki, co stanowiło dla nich dodatkowy dochód. Już wtedy istniały substytuty dzisiejszej lokaty i pożyczki, a w konsekwencji złotnicy zostali bankierami.
Władze państwowe wprowadzały rozporządzenia, dzięki którym owe kwity stały się powszechnym środkiem płatniczym i nazwano je banknotami. Prekursorem zastosowania banknotów w X wieku były Chiny. W Europie pojawiły się one dopiero w XVII wieku, kiedy to wyczerpana wojnami Szwecja była zmuszona zrezygnować z kosztownych metali szlachetnych na rzecz dużo tańszej miedzi. Miedziane monety okazały się duże i nieporęczne, więc deponowano je w banku i wymieniano na kwity. Kolejnym po Szwecji krajem europejskim, który zdecydował się wprowadzić banknoty, była Anglia.
Płacenie bez gotówki
Geneza pieniądza dotyka czasów współczesnych, w których wykształciły się dwa rodzaje rachunków bankowych: na żądanie, z którego można było wypłacić pieniądze w każdej chwili i terminowy, na którym pieniądze deponowało się na określony czas. Obecnie funkcję tę pełnią rachunki rozliczeniowe, konta oszczędnościowe, lokaty terminowe i produkty strukturyzowane. Następnie w bankach wykształciły się takie usługi, jak polecenie przelewu, a także czek, którego okaziciel mógł wypłacić pieniądze. Wraz z upływem czasu społeczeństwo nabrało zaufania do pieniądza i instytucji bankowych.
Kolejne etapy rozwoju pieniądza zaowocowały w powstanie pieniądza elektronicznego i kryptowalut.
Pieniądz elektroniczny polega na zapisie na wirtualnych nośnikach i kartach magnetycznych danych o rachunkach bankowych. Pozwala to w niezwykle prosty i szybki sposób samodzielnie zarządzać swoimi finansami. Możemy wykonywać szybkie przelewy nawet do najbardziej odległych zakątków świata, w sklepie płacić kartą, zegarkiem, telefonem, a nawet za pomocą skanu tęczówki oka. Gdy potrzebujemy gotówki, możemy ją wypłacić z wszechobecnych bankomatów. Ciekawostką jest, że gdyby wszyscy ludzie zdecydowali się w jednym czasie wypłacić swoje pieniądze z rachunków bankowych, to obecna na rynku ilość banknotów i monet nie pokryłaby tego zapotrzebowania nawet w połowie.
Stały rozwój pieniądza doprowadził do powstania kryptowalut. Pieniądze papierowe i elektroniczne są uzależnione od systemu bankowego, narażone są na inflację i podlegają kontroli organów państwa. W odpowiedzi na te niedogodności w 2009 roku wynaleziono pierwszą kryptowalutę, o nazwie Bitcoin. Następnie powstały również inne kryptowaluty i w coraz większej ilości krajów stają się one legalnym środkiem płatniczym.