Kim była Helena Marusarzówna?
Urodzona i zamieszkała w Zakopanem, Marusarzówna w ciągu swojego krótkiego życia zdążyła zapewnić sobie pozycję jednej z pierwszych dam polskiego sportu XX wieku. Wielokrotnie wywalczyła tytuł mistrzyni Polski w konkurencjach alpejskich: biegu zjazdowym, slalomie i kombinacji. Tuż przed wybuchem II wojny światowej dała się również zauważyć na zawodach międzynarodowych, co pozwala przypuszczać, że gdyby niemiecka okupacja nie miała miejsca, Marusarzówna mogłaby wyrosnąć na gwiazdę wielkiego formatu.
Tak się jednak nie stało. W 1941 roku Helena Marusarzówna została zamordowana przez Niemców za działalność konspiracyjną. Ta młoda, piękna i utalentowana kobieta zginęła śmiercią bohaterską, nie pozwoliwszy się złamać mimo wielu brutalnych przesłuchań w gestapowskich więzieniach.
Helena Marusarzówna: biografia
Przyszła na świat 17 stycznia 1918 roku, jako córka Jana i Heleny Marusarzów. Rodzina nie należała do zamożnych, słynęła natomiast w okolicy z uczciwości i zamiłowania do sportu. Hela miała pięcioro rodzeństwa: trzy siostry i dwóch braci. Jeden z nich, Stanisław, zdobył srebrny medal na mistrzostwach świata w skokach narciarskich w Lahti (1938) i do dzisiaj uważany jest za największą gwiazdę wśród polskich skoczków startujących przed wojną.
Helena ukończyła szkołę handlową, jednak już od najmłodszych lat pasjonował ją głównie sport. Początkowo owa fascynacja miała charakter zabawy: mała Hela startowała w zawodach narciarskich dla dzieci, organizowanych na zakopiańskich stokach z inspiracji Kornela Makuszyńskiego. Dziewczynka kilkakrotnie stawała na najwyższym stopniu podium, otrzymując w nagrodę powieści z autografem pisarza.
Osiągnięcia w sporcie
Możliwość przekształcenia dziecięcej rozrywki w profesjonalną, dorosłą karierę zawdzięczała Helena w znacznej mierze starszym braciom. To oni zrobili dla niej pierwsze narty, nauczyli ją na nich jeździć i mobilizowali dziewczynę do treningów. Także pod ich wpływem, w roku 1934, zgłosiła swoją kandydaturę do Sekcji Narciarskiej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (SN PTT). Przyjęto ją w styczniu roku następnego.
Już miesiąc później, pod okiem drużynowego trenera, Helena odniosła swój pierwszy poważny sukces: została wicemistrzynią kraju w kombinacji alpejskiej. W latach 1936-1939 aż dziewięciokrotnie zajmowała czołowe miejsca w zmaganiach na krajowych stokach, jej zagraniczna kariera wydawała się zatem wyłącznie kwestią czasu.
W tamtym okresie Marusarzówna słynęła już zresztą nie tylko z talentu sportowego, lecz także… z wybitnej urody. Jesienią 1938 r. odbył się w Polsce pokaz mody zimowej, któremu patronowała Międzynarodowa Federacja Narciarska (FIS). Marusarzówna wystąpiła w kompletnym stroju zawodniczym. Owo niezbyt ponętne połączenie narciarskiej kurtki i spodni wystarczyło, by przyprawić męską część widowni o szybsze bicie serca, kobiecą zaś – o westchnienia nieukrywanej zazdrości.
Odtąd Helena zaczęła się coraz częściej pojawiać na zdjęciach reklamowych zamieszczanych w prasie. Zaliczyła także niewielki epizod aktorski, występując jako dublerka w filmowej adaptacji Halki Stanisława Moniuszki. Wcieliła się tam w młodą góralkę.
Na początku 1939 r. w Zakopanem rozegrano zawody zorganizowane pod egidą FIS. Imprezę, która wiązała się dla polskiej kadry z wielomiesięcznymi przygotowaniami, mocno zepsuły niekorzystne warunki pogodowe – niemal całkowity brak śniegu i dodatnia temperatura. Sama Helena Marusarzówna mogła zaś mówić o ogromnym pechu, gdyż w ferworze przygotowań złamała rękę i nadwerężyła ścięgno. Zmagania polskich i zagranicznych kolegów oglądała zatem wyłącznie z perspektywy trybun.
Dwa miesiące później Helena powetowała sobie tamto feralne zdarzenie, zajmując drugie miejsce w slalomie podczas konkursu w niemieckim Feldbergu. Trzecia Rzesza widziana od środka wywarła wielkie wrażenie na całej polskiej ekipie, utwierdzając naszych zawodników w przekonaniu, że wybuch wojny pozostaje już tylko kwestią czasu.
Udział w konspiracji
Helena Marusarzówna działała w strukturach polskiego Państwa Podziemnego już od września 1939 roku. Wtedy to wstąpiła w szeregi komórki ZWZ-AK „Zagroda”, biorąc na siebie funkcję kurierki tatrzańskiej. Na zmianę z licznym rodzeństwem przedostawała się m. in. do bazy „Romek” w Budapeszcie, wykorzystując swoją znakomitą znajomość gór dla umożliwienia przepływu informacji i ludzi.
Konspiracyjna działalność Heleny Marusarzówny nie trwała niestety zbyt długo: w marcu 1940 roku grupa kurierów wpadła w zasadzkę, dostając się w ręce słowackich żandarmów na usługach hitlerowców. Heleną zainteresowało się gestapo. Była więziona i torturowana w Muszynie, Nowym Sączu, zakopiańskiej siedzibie gestapowskiej „Palace”, a także w Tarnowie i Krakowie (w otoczonym złą sławą więzieniu na Montelupich). Mimo wielomiesięcznych brutalnych przesłuchań nie zdradziła nikogo.
Śmierć Marusarzówny
Helenę Marusarzównę rozstrzelano 12 września 1941 roku w miejscowości Podgórska Wola koło Tarnowa. Po przeprowadzeniu ekshumacji, jej szczątki zostały uroczyście złożone na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem, w dniu 27 listopada 1958 r.
Marusarzównę odznaczono pośmiertnie Orderem Virtuti Militari, a także Krzyżem Walecznych. W roku 2019, na uroczystej gali z okazji 100-lecia istnienia Polskiego Związku Narciarskiego, prezydent Andrzej Duda odznaczył Marusarzównę Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.
W latach 1946-1994 rozgrywano w Zakopanem Memoriał Bronisława Czecha i Heleny Marusarzówny, poświęcony pamięci dwojga sportowców zamordowanych przez niemieckiego okupanta. Imię narciarki noszą również ulice w wielu polskich miastach, m.in. w Zakopanem, Krakowie, Rzeszowie, Bydgoszczy i Gdańsku.