Nieuzbrojonym okiem, czyli bez specjalistycznego sprzętu optycznego, można zobaczyć ok. 90 tworzących go gwiazd. W której części nieba znajduje się gwiazdozbiór Woźnicy? Czym się charakteryzuje i jaka jest geneza jego nazwy? Na każde z tych pytań odpowiadamy poniżej.
Woźnica to gwiazdozbiór nieba zimowego, ale wypada podkreślić, że w Polsce możemy obserwować go właściwie przez cały rok, choć w całości pozostaje widoczny wyłącznie w okresie późnej jesieni i zimy. Nie jest zbyt okazały, bo pod względem wielkości zajmuje dopiero 21. pozycję. Wystarczy jednak skierować swój wzrok na odpowiedni obszar Drogi Mlecznej, by móc dostrzec charakterystyczną konstelację.
Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Woźnicy?
Gwiazdozbiory nieba północnego należą do najwcześniej poznanych. Nie inaczej jest w przypadku konstelacji Woźnicy (Auriga lub Aur), która była znana już w czasach starożytnych. To jeden z układów przecinanych przez Drogę Mleczną. To sprawia, że obserwacja tworzących go ciał niebieskich sprawia ogromną frajdę. Razem z kilkoma innymi gwiazdozbiorami (gwiazdozbiór Andromedy, Cerfeusza, Perseusza, Wieloryba, Jaszczurki, Trójkąta i Kasjopei), tworzy tzw. rodzinę konstelacji Perseusza.
Gdzie znajdziemy tę konstelację? Woźnicę można bez problemu dostrzec w obszarze najbardziej znanej galaktyki spiralnej, tworzącej na nocnym niebie charakterystyczną, jasną smugę. Sąsiaduje z takimi konstelacjami, jak:
- gwiazdozbiór Żyrafy,
- gwiazdozbiór Perseusza,
- gwiazdozbiór Byka,
- gwiazdozbiór Bliźniąt,
- gwiazdozbiór Rysia.
Podobnie jak gwiazdozbiór Oriona, Auriga jest konstelacją nieba zimowego i to właśnie chłodniejsze miesiące stwarzają najlepsze warunki do jej obserwacji.
Charakterystyka gwiazdozbioru Woźnicy
Charakterystykę Woźnicy warto rozpocząć od najjaśniejszej gwiazdy konstelacji. Mowa o Kapelli (Alfa Aurigae) – szóstej pod względem jasności gwieździe nieba północnego, którą od Słońca dzielą zaledwie 43 lata świetlne. To układ wielokrotny (czyli układ gwiazd znajdujących się w niewielkiej odległości), w którym dominującą rolę odgrywa gwiazda spektroskopowo podwójna. Alfa Aurigae jest tworzona przez dwa żółte olbrzymy, wraz z gwiazdami towarzyszącymi. Co ciekawe, jest źródłem promieniowania rentgenowskiego. To zjawisko najprawdopodobniej jest zjawiskiem aktywności magnetycznej, która zachodzi na powierzchni jednej z gwiazd.
Dla naszej szerokości geograficznej, Kapella jest gwiazdą okołobiegunową, więc możemy podziwiać ją przez cały rok. Temperatura jej powierzchni jest porównywalna z temperaturą powierzchni Słońca, co sprawia, że oba ciała niebieskie mają identyczną barwę, jednak to Kapella charakteryzuje się większą jasnością.
Kolejny niezwykle interesujący obiekt w konstelacji Woźnicy to Epsilon Aurigae – gwiazda zmienna zaćmieniowa (jej jasność widziana z Ziemi zmniejsza się o połowę co 27 lat), która znajduje się w odległości 2000 lat świetlnych od naszej planety. Kiedyś przyjmowano, że gwiazda tworząca jedno z koźlątek jest największą gwiazdą we wszechświecie. Jej średnica miała być porównywalna z powierzchnią Układu Słonecznego mierzoną od Słońca do Saturna. Dziś naukowcy skłaniają się ku tezie, według której sam obiekt ma być znacznie mniejszy, niż uważano wcześniej, a znaczną część jego powierzchni ma stanowić gęsty obłok materii.
W obszarze gwiazdozbioru Woźnicy znajdują się też trzy bliźniacze gromady otwarte: M36, M37 i M38. Każda z nich charakteryzuje się znaczną jasnością (odpowiednio: 6,3 mag, 6,2 mag i 7,4 mag), co sprawia, że z łatwością można dostrzec je przez lornetkę.
W odległości około 1500 lat świetlnych od Ziemi leży Mgławica Płonąca Gwiazda (IC405). Charakteryzuje ją niesamowity liliowy odcień, który jest rezultatem zmieszania niebieskiego i czerwonego światła, emitowanego przez AE Aurigae – gwiazdę zmienną typu widmowego O. Światło odbija się w kierunku naszej planety przez pył otaczający ciało niebieskie i w ten sposób dochodzi do zmieszania kolorów.
Pochodzenie gwiazdozbioru Woźnicy
Współczesna nazwa tej konstelacji ma związek z mitologią grecką, jednak nie ulega wątpliwości, że gwiazdozbiór Woźnicy był znany już w czasach starożytnych. Archeolodzy prowadzący wykopaliska na terenie Mezopotamii odkryli figurki przedstawiające mężczyznę trzymającego na rękach kozę z koźlętami, co jest zbieżne z malunkami przedstawionymi na starych mapach nieba, sporządzonych przez Greków. Trudno jednak wskazać, który z mitów nawiązuje do nazwy Auriga, bo geneza nazewnictwa ma kilka interpretacji.
Mitologia i znaczenie
Auriga przedstawia mężczyznę, który w prawej ręce trzyma bat, a w lewej – kozę z małymi koźlętami. Według najpopularniejszej teorii, postacią z gwiazdozbioru jest Erichtonios – król Aten, syn Hefajstosa (boga ognia i sztuki rzemiosła kowalskiego). Attycki heros nie tylko nauczył ludzi wytapiać srebro, ale także wynalazł pług i zaprzęg czterokonny. To ostatnie miało ułatwić mu poruszanie się, bo po swoim ojcu odziedziczył nie tylko talent do kowalstwa, ale także kalectwo (Hefajstos okulał, gdy sam Zeus zrzucił go ze szczytu Olimpu na wyspę Lemnos). Wynalazki króla okazały się na tyle pożyteczne, że ułatwiły życie nie tylko ich twórcy, ale wszystkim ludziom. W ten sposób, Erichtonios wkradł się w łaski bogów. Dzięki temu, po śmierci został umieszczony na nieboskłonie, jako postać nawiązująca do zaprzęgu konnego. Sam Zeus nakazał też umieścić na niebie Kapellę – kozę, która wykarmiła go swoim mlekiem, gdy jako mały chłopiec znalazł się na Krecie. Właśnie tam ukryła go matka przed pożerającym własne dzieci Kronosem.
Gwiazdozbiór Woźnicy jest też kojarzony z postacią Myrtilosa – syna Hermesa, woźnicy króla Ojnomaosa. Po jego śmierci, bóg podróżników i boski posłaniec miał umieścić go na niebie, właśnie pod postacią woźnicy. Kolejna interpretacja wskazuje, że postać zawarta w konstelacji to Faeton – syn Heliosa. Każdego dnia, grecki bóg słońca wyruszał w podróż na nieboskłon, by zapewnić ludziom światło. Tylko on potrafił okiełznać dzikie rumaki, które ciągnął jego powóz. Wbrew ostrzeżeniom ojca, Faeton postanowił wziąć zaprzęg i wybrać się na przejażdżkę. Gdy skrzydlate konie dostrzegły napięty łuk Strzelca, spłoszyły się, zboczyły z obranego toru i obrały kurs na Ziemię. To groziło wielkim pożarem, który mógł skończyć się powrotem ery chaosu. Aby do tego nie dopuścić, Zeus strącił rydwan piorunem, a 22-letni Erichtonios spadł do rzeki Erydan. Po tym wydarzeniu, Helios umieścił swojego syna na niebie.