Opis gwiazdozbioru Barana
Baran to gwiazdozbiór mały, zajmujący raptem 441 stopni kwadratowych powierzchni nieba. Plasuje się zatem na 39 miejscu w rankingu gwiazdozbiorów. Nie jest też zbyt jasny. Dlaczego więc przypisujemy mu tak dużą wagę? Aries (lub w skrócie – Ari) przed około 2000 lat był punktem przecięcia się ekliptyki (drogi Słońca) z równikiem niebieskim.
Po tym fakcie pozostała nazwa – punkt Barana. Gdy przechodzi przez niego Słońce, mówimy o równonocy wiosennej. Z czasem w wyniku precesji punkt Barana przesunął się do gwiazdozbioru Ryb. Astrolodzy przewidują natomiast, że za 600 lat znajdzie się w Wodniku.
Gwiazdozbiór to baran tylko z nazwy – jego kształt niezbyt przypomina jakiekolwiek zwierzę. Wśród sąsiadów ma jednak innych przedstawicieli świata fauny. Baranowi towarzyszą Ryby, Wieloryb oraz Byk.
Co ciekawe, gwiazdozbiór za Barana uważano już w czasach Sumerów! Dopatrywano się kształtu rogów zwierzęcia w układzie najjaśniejszych gwiazd konstelacji. Hamal, Sheratan i Mesartim tworzą bowiem rozciągnięty na niebie łuk. Gdy więc nadchodziła równonoc wiosenna, Asyryjczycy składali w ofierze właśnie barana. Niemałą rolę gwiazdozbiór Barana odegrał także w kulturze greckiej.
Starożytni nazywali go „Księciem wszystkich znaków”. Reprezentował znanego z mitów barana ze Złotym Runem. Na jego grzbiecie bliźnięta Fryksos i Helle, dzieci króla Aramasa, uciekły przed złą macochą Ino. Dotarły do położonej u podnóża Kaukazu Kolchidy, gdzie król Ajets zapewnił im schronienie. Barana złożono w ofierze, a jego runo przemieniło się w złoto. To ono później stało się celem wyprawy Argonautów.
Gwiazdozbiór Barana: jak go znaleźć?
Zastanawialiście się, kiedy jest widoczny gwiazdozbiór Barana? W Polsce zobaczymy go jesienią i zimą. I nawet jeśli żadni z nas Argonauci, to podróżując po szerokościach geograficznych pomiędzy 62° S a 90° N z pewnością go odnajdziemy. W gwiazdozbiorze Barana Słońce będzie przebywać między końcem kwietnia i połową maja (w okresie od 19.04 do 14.05).
Jednak najkorzystniejsze dla potrzeb obserwacji są zwykle miesiące właśnie od listopada do stycznia. Między 22 maja a 2 lipca dostrzeżemy rój meteorów związanych z gwiazdozbiorem Barana. Widać go za dnia!
Gwiazdozbiór Barana ma licznych sąsiadów. Znajdziemy go na południe od Trójkąta i na zachód od Ryb. Towarzyszą mu również Perseusz, Wieloryb i Byk.
Wybrane gwiazdy z gwiazdozbioru Barana
Ów charakterystyczny łuk „rogów” gwiazdozbiorów Barana tworzą trzy najjaśniejsze gwiazdy: Hamal (czyli nota bene głowa barana po arabsku), Sheratan (dwa znaki), Mesarthim (nazwa po hebrajsku określa kapłana). Jest jeszcze Botein – czyli brzuszek po arabsku, bo najpewniej na pierwszych astrologicznych mapach gwiazda znajdowała się właśnie po środku. Dziś jednak znajduje się na ogonie gwiazdozbioru Barana.
Najjaśniejsza gwiazda to Hamal. Od Ziemi oddalona jest o 78 lat świetlnych. Od Słońca zaś świeci jaśniej o 90 razy. Pomarańczowego olbrzyma z gwiazdozbioru Barana wykorzystuje się również w astronawigacji. Swego czasu, jakieś 2000 lat temu, punkt równonocy wiosennej leżał bardzo blisko gwiazdy Hamal. Był od niej oddalony o raptem 9 stopni.
Sheratan zaś w starożytności zwiastował początek roku. Nie bez znaczenia nazywa się ją „dwoma znakami” – to bowiem gwiazda podwójna. O jej świetlistym towarzyszu wiemy jednak niewiele. Uważa się ją za gwiazdę o typie widmowym G.
Przez lunetę przepięknie zaś wygląda Mesarthim. W gwiazdozbiorze Barana uchodziła kiedyś za najważniejszą, pierwszą gwiazdę. Leżała bowiem najbliżej punktu Barana, jeszcze bliżej niż Hamal. Dlaczego nazywano ją po hebrajsku „kapłanem”? Etymologia tego terminu nie jest znana.
W gwiazdozbiorze Barana znajdziemy około 50 gwiazd, które łatwo dostrzeżemy nieuzbrojonym okiem. Wśród nich warto wymienić jeszcze 53 Arietis. Co prawda trudno ją dostrzec gołym okiem, ale… Dla astronomów to nie lada gratka! Bliżej jej zresztą do strusia pędziwiatra niż do barana. Po przestrzeni kosmicznej przemieszcza się bowiem z zaskakującą prędkością ponad 100 km na sekundę.
Ciekawostki o gwiazdozbiorze Barana
W 2011 r. odkryto w gwiazdozbiorze Barana nową egzoplanetę. Krąży wokół Hamal i jest wielkości naszego Jowisza!
Baran to także gwiazdozbiór, w którym znajdziemy inne ciekawe obiekty niegwiazdowe. Przykład? Galaktyka spiralna NGC 772. Jest olbrzymia!
ostrzeżemy ją w pobliżu gwiazdy Mesarthim. Jej odkrycie zawdzięczamy Williamowi Herschelowi. Zauważył ją w 1785 r. „Raptem” parę wieków później, bo w 2003 r., znaleziono w niej dwie supernowe. W gwiazdozbiorze Barana da się też zaobserwować rój meteorów – to Arietydy.