Mówimy bowiem o stanowisku archeologicznym wywodzącym się z neolitu i zlokalizowany w południowo-wschodniej Turcji. Położone niecałe dziesięć kilometrów od miasta Urfa, Göbekli Tepe ma co najmniej 11 tysięcy lat. Tak przynajmniej sugerują wyniki badań poświęconych datowaniu tego miejsca.
Czytaj też: Na Krecie znaleziono starożytny odeon. Do czego służył?
Ze sprawozdań z 2021 roku wynikało, że zaledwie 5 procent tamtejszego obszaru zostało należycie zbadane. Istnieje niemałe prawdopodobieństwo, iż mówimy o najstarszym kompleksie świątynnym na świecie. Za jego budowę odpowiadali zapewne ludzie prowadzący łowiecko-zbieracki tryb życia. Jest to o tyle zaskakujące, że przez długi czas budowę świątyń przypisywano wyłącznie kulturom agrarnym.
Jedną ze spornych kwestii w tej sprawie jest to, dlaczego Göbekli Tepe zostało w pewnym momencie porzucone. Poza dość oczywistymi przyczynami, takimi jak rozprzestrzeniające się choroby czy widmo konfliktu zbrojnego, w grę wchodzi również dość prozaiczna przyczyna: być może na przykład wierzenia religijne się zmieniły, a miejsce kultu straciło na znaczeniu.
O tym, jak stara jest opisywana budowla niech świadczy fakt, że bliżej nam do czasów, gdy budowano Stonehenge, aniżeli budowniczym Stonehenge do czasów powstawania Göbekli Tepe. Wtedy też na kontynencie europejskim kończyła się epoka lodowcowa. Temperatury rosły, a poziom mórz powoli się podnosił, zapewniając ludziom coraz dogodniejsze warunki do przetrwania.
Göbekli Tepe zostało zbudowane co najmniej 11 000 lat temu
Z kolei osoby odpowiedzialne za stworzenie bliskowschodniej świątyni byli świadkami jednej z najważniejszych zmian w historii naszego gatunku: przejścia od łowiecko-zbierackiego do osiadłego trybu życia, polegającego na hodowli zwierząt i uprawie roślin. Brak jednak dowodów, by sami budowniczowie doświadczyli tego przejścia. Z pewnością natomiast dobrze radzili sobie z polowaniami, o czym świadczą liczne znalezione na miejscu kości.
Najprawdopodobniej organizowano tam również uczty, być może sezonowe, związane na przykład z astronomią i obserwacjami nieba. W 2021 roku badacze z Niemieckiego Instytutu Archeologicznego w Berlinie ogłosili, że ludzie, którzy postawili te budynki żywili się ziarnami zbóż. W grę wchodzi nawet warzenie piwa (!) w czym pomagały kamienie używane do mielenia ziaren.
Istnieje też możliwość, że istnieje nieco młodszy odpowiednik Göbekli Tepe, znany jako Karahan Tepe. Znaleziono tam baseny wyrzeźbione w skale, a także dłuta, paciorki, fragmenty kamiennych garnków, kamieni szlifierskich i tłuczków. Z kolei obecność grotów strzał i kamiennych narzędzi sugeruje, że większość mieszkańców polowała na zwierzęta bądź je hodowała. Dla kontrastu, większość osad neolitycznych opierała się na rolnictwie.
Czytaj też: Człowiek pojawił się w tym miejscu o 200 tysięcy lat wcześniej niż sądzono. Potwierdzają to odciski stóp
Co ciekawe, zarówno Karahan Tepe jak i Göbekli Tepe składają się z 266 filarów z elementami architektonicznymi w kształcie litery T i płaskorzeźbami zwierząt przedstawiającymi węże, owady, ptaki, królika, gazelę oraz nogi niezidentyfikowanego zwierzęcia. Często pojawiająca się hipoteza na temat liczącej co najmniej 11 000 lat budowli sugeruje, że było to obserwatorium astronomiczne. W tym przypadku archeolodzy są jednak podzieleni i tylko część z nich jest zwolennikami takiego scenariusza.