Ulubionym miejscem nowojorczyków już nie jest Central Park. Wolą spędzać czas w parku High Line, spacerując 9 metrów nad ziemią po dawnym wiadukcie kolejowym, który przecina trzy dzielnice w zachodniej części Dolnego Manhattanu. Pierwszy odcinek z tej przeszło 2,5-kilometrowej zielonej estakady otwarto w ubiegłym roku, oddanie kolejnego zapowiadane jest na 2011 rok. Ogród ma 14.600 fanów na Facebooku i aż trudno uwierzyć, że jeszcze kilkanaście lat temu wiadukt planowano rozebrać.
Wskrzeszona dzielnica
Zawieszona nad ziemią linia kolejowa powstała w 1930 roku, by usprawnić transport towarów z portu nad rzeką Hudson do położonych w głębi miasta magazynów i przetwórni. Wcześniej tory biegły bowiem środkiem ulicy, co powodowało wiele utrudnień w szybko rozrastającym się Nowym Jorku i prowadziło do licznych wypadków. Nową estakadę poprowadzono tak, że pociągi mogły teraz przejeżdżać przez pomieszczenia na piętrach budynków fabrycznych, dzięki czemu rozładunek następował bezpośrednio w fabryce, bez zakłócania ruchu ulicznego poniżej. To nowatorskie rozwiązanie stało się jednak z czasem przyczyną degradacji całej okolicy. Rozwój transportu samochodowego i upadek większości tutejszych zakładów spowodowały, że działki straciły na wartości. Gdy w latach 80. High Line została zamknięta, znalazło się wielu inwestorów postulujących, by ją wyburzyć. Nieoczekiwanie jednak dzielnicę Meatpacking upodobali sobie nowojorscy artyści. To oni odkryli potencjał starej estakady, która przez lata porosła zielenią, stając się dzikim ogrodem w środku miasta. Stworzenie parku na estakadzie nowojorczycy zawdzięczają dwóm mieszkającym w jej pobliżu entuzjastom. Joshua David i Robert Hammond poznali się podczas jednej z akcji na rzecz zachowania High Line i założyli stowarzyszenie Friends of the Highline. Dzięki nim do pomysłu udało się przekonać burmistrza Michaela Bloomberga. W 2003 roku ogłoszono konkurs na projekt parku, który wygrali amerykańscy projektanci Diller Scofidio + Renfro razem z pracownią architektury krajobrazu Field Operations. Ich wspólna koncepcja zakładała zachowanie industrialnego charakteru miejsca i wkomponowanie maksymalnej liczby oryginalnych elementów w układ zieleni. Prace rozpoczęto trzy lata później. Najpierw zdemontowano szyny i zdjęto całą warstwę ziemi przykrywającej wiadukt. Konstrukcję zabezpieczono wodoodpornym materiałem, a przez środek poprowadzono przewody elektryczne i system nawadniający. Nawierzchnię ścieżek wykonano z przepuszczającego wodę betonu oraz wąskich pasów granitu i drewna, między którymi pozostawiono szczeliny, dzięki czemu deszczówka nie spływa do kanalizacji, ale specjalnymi kanałami rozprowadzana jest pod rośliny. Wszystkie części torowiska, zwrotnice, które wykorzystano w nowym parku, zostały poddane piaskowaniu. Chodziło o to, by oczyścić je z pozostałości szkodliwej ołowianej farby.
Ławki na tory
Byliny, krzewy i drzewa zostały tu dobrane tak, że kwitną od końca stycznia do połowy listopada. Po torach jeżdżą drewniane ławki do leżenia, a bocznice prowadzą do zacisznych miejsc o różnorodnym charakterze. Park został dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych, na górę można wjechać na przykład dwiema windami. Po zmroku oświetlenie zapewniają energooszczędne żarówki LED. W nowo powstającej części znajdą się dodatkowo wydzielone skwery, gdzie będzie można organizować pikniki. Rewitalizacja High Line wywołała tzw. efekt Bilbao – inwestorzy zaczęli interesować się tą okolicą. Ostatnio oddano do użytku wykwintny hotel w zaadaptowanym budynku z lat 30. XX wieku. Obiekt oferuje gościom „niezwykły widok na High Line”. W pobliżu realizowanych jest obecnie kilkanaście nowych inwestycji, bo mieszkanie przy kolejce stało się modne, a parki na estakadach planowane są m.in. w Chicago, Filadelfii i Saint Louis.Współtwórcy ogrodów High Line, architekci Elisabeth Diller i Ricardo Scofidio, liczą na podobny sukces… w Bytomiu. Na zaproszenie architekta krajobrazu Jeana Paula Ganema przygotowują koncepcję połączenia z miastem 10-hektarowego terenu po zamkniętej w 2004 roku kopalni Rozbark. Dziś to porośnięta dziką zielenią i odcięta od pobliskiego centrum torami kolejowymi ogromna przestrzeń, na której wznoszą się jeszcze pozostałości przemysłowej zabudowy. Za pięć lat ma stać się parkiem, którego zazdrościć będą Bytomowi wszystkie miasta w Polsce. W pracach nad koncepcją bierze też udział znana śląska pracownia Medusa Group. Ganem zapowiada na razie, że chciałby zachować tożsamość tego miejsca, odwzorować na powierzchni kopalniane chodniki, nawiązać do znajdujących się pod ziemią pokładów węgla. Na początku trzeba będzie jednak nawieźć tu wiele ton ziemi. Pomoc obiecały lokalne władze, oferując przewiezienie jej z terenu budowanego w pobliżu odcinka autostrady A1. Jean Paul Ganem to francuski twórca land artu, sztuki ingerującej w naturalny krajobraz, znany z niekonwencjonalnego podejścia do realizowanych projektów. Interesują go nie sielskie pejzaże, ale tereny zdegradowane. Prócz tego często angażuje mieszkańców do pomocy przy tworzeniu, a później pielęgnacji parków.
Metan i metafizyka
Tak było m.in. w przypadku prac nad przeobrażeniem dawnego wysypiska w Montrealu w Jardin des Capteurs – ogród łapaczy snów. Na 100-hektarowym terenie powstały wielobarwne kompozycje kwiatowe nawiązujące kształtem do wywodzących się z miejscowej indiańskiej tradycji wyplatanych amuletów. Ponieważ z całego obszaru wciąż pozyskuje się wytwarzany przez śmieci gaz, artysta wykorzystał istniejące czujniki metanu – od nich promieniście rozchodzą się dziś rabaty. W ten sposób powstało 13 różnokolorowych kół „łapaczy”.
Park określa świadomość
Nawiązanie do przeszłości bez popadania w kicz i sentymentalizm to trudne zadanie. Ważne, by ludzie, którzy będą spędzać czas w parku, mieli świadomość, co znajdowało się tam wcześniej, ale by było to raczej doświadczenie metafizyczne. Udało się to projektantom z australijskiej pracowni McGregor+Coxall, autorom Ballast Point Park w Sydney. Z półwyspu Bichgrove, gdzie znajduje się nowe założenie, przez lata pozyskiwano piaskowiec, który służył jako balast powracającym do Europy statkom handlowym; stąd wyraźnie obniżona południowa część terenu. Przez ponad 70 lat, do 2002 roku, funkcjonowały tu też wielkie magazyny paliw płynnych. Architekci postanowili zachować tę zniszczoną przez człowieka topografię, projektując liczne tarasy. Dzięki temu miejsce po dawnym kamieniołomie pozostało niżej niż reszta parku. Mury oporowe utworzono z gabionów – metalowych klatek wypełnionych gruzem i różnymi odpadami znalezionymi na miejscu budowy. Pośrodku stanęła ogromna owalna konstrukcja, mająca przywoływać skojarzenie ze znajdującymi się tu niegdyś zbiornikami naftowymi. Zamontowano na niej 8 turbin wiatrowych, które pozyskują energię, ale i przypominają odwiedzającym, że paliwa kopalne odchodzą już do lamusa. Turbiny spełniają więc rolę edukacyjną, podobnie jak stojące w tradycyjnych parkach pomniki ludzi zasłużonych.
Łowimy ducha miejsca
Specjalnie dla Focusa: Mirosław Sztuka, projektant zieleni z firmy AECOM
Architekci krajobrazu myślą w zupełnie inny sposób niż zwykli architekci. Dla tych drugich obiektem zainteresowania jest bryła, a wszystko naokoło to „pustka”. A dla nas ta pustka pomiędzy budynkami jest wartością, tworzywem, nad którym pracujemy. Dla nas miastem są ulice, place i cała komunalna przestrzeń. Budynki to tylko ściany tego wspólnego mieszkania, które my meblujemy tak, aby było funkcjonalne i też interesujące. Kreując przestrzenie publiczne, trzeba się zastanowić, jak one wpisują się w szerszy kontekst. Czy ma to być miejsce, które zintensyfikuje doznania, czy też takie spokojne, uciszające. Pracę nad każdym projektem należy rozpocząć od znalezienia ukrytego genius loci. Dobrze jest pobyć w miejscu, które będzie przetworzone. Samo doświadczanie danego miejsca, poznanie, na czym polega jego wyjątkowość, jest ważnym elementem w procesie kreowania przestrzeni. Historia miejsca ma znaczenie, ale czasami może przeszkadzać w projektowaniu. Zawsze się zastanawiam, czy w danym przypadku historia powinna być wzięta pod uwagę, czy też powinniśmy ją odrzucić. Potem biorę plan w AutoCAD-zie i zaczynam z niego eliminować elementy oraz informacje, które są niepotrzebne. Na tym etapie niejednokrotnie odkrywam wiele nowych aspektów miejsca. Zazwyczaj wtedy rodzą się pierwsze idee. Ale są projekty, w których na samym początku powstaje bardzo klarowna myśl, wówczas cały proces idzie błyskawicznie