Przeczytaj także artykuł
Wywiad z psychiatrą
Rozmowa z prof. Jerzym Aleksandrowiczem, psychiatrą, kierownikiem Zakładu Psychoterapii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.
Mariusz Agnosiewicz: Media donoszą, że w Polsce jest coraz więcej przypadków tzw. opętań. Niektórzy psychiatrzy i psychologowie przyznają, że część swoich pacjentów odsyłają do egzorcystów. Dlaczego część przypadków chorób psychicznych jest uważana za nadnaturalne? Jak wpływa to na przebieg terapii?
prof. Jerzy Aleksandrowicz: Nie znam statystyk i nie słyszałem, by ktoś je opracowywał. Mogę się jednak domyślać, że w związku z zwiększaniem się liczby egzorcystów (a liczba ich ponoć dobiega już setki) zwiększa się liczba przypadków określanych jako “opętanie”. Nie byłoby w tym nic dziwnego, przecież także wzrost populacji psychiatrów owocuje wzrostem populacji chorych. Pewnie trochę dlatego, że jak jest więcej lekarzy, to łatwiej któregoś z nich znaleźć, co zazwyczaj kończy się jakąś diagnozą. Ale przede wszystkim – przecież musimy mieć co robić. Podejrzewam nieśmiało, że tak właśnie jest z tymi “opętaniami”. W cudzysłowie, bo należę do tych którzy sądzą, że “opętań” wcale nie jest więcej. Przeciwnie, w ogóle ich nie ma.
Zaburzenia psychiczne mogą przyjmować taka formę, jakiej oczekuje lub prowokuje otoczenie, środowisko socjokulturowe. Więc nic dziwnego, że niektórzy chorzy mogą przeżywać siebie tak, jakby byli opętani przez szatana. Jego obecność potwierdził przecież Jan Paweł II, więc na pewno szwenda sie po świecie, a przynajmniej po Polsce. Pomijając to, że poczucie bycia szarpanym przez rozmaite grzeszne namiętności może znaleźć wyraz w psychotycznej walce – trochę z tymi popędami, a trochę z tym, co ich (np. seksualności) zakazuje – obraz świata (w psychiatrycznej terminologii – “schematy poznawcze”) decyduje o tym, jak człowiek wyobraża sobie to, co z nim się dzieje. Nie tak dawno oddziały psychiatryczne były pełne Napoleonów…
A współczesna kultura jest przesycona irracjonalizmem. Nic dziwnego, że ma to swój wyraz w formie, jaką przybierają zaburzenia psychiczne. Nic też dziwnego, że irracjonalne myślenie nie jest obce psychiatrom i psychoterapeutom (tym ostatnim być może szczególnie, ale to juz całkiem inna historia). W końcu wszyscy jesteśmy kształtowani przez kulturę, w której żyjemy. Nie ma nic dziwnego w odsyłaniu do egzorcystów pacjentów demonstrujących “opętanie”, jeśli nasze leczenie nie pomaga, a samemu się wierzy w diabły i w możliwość opętania. W Polsce nie wierzyć w to wcale nie jest łatwo. A nawet bardzo opłaca się wierzyć i współpracować z egzorcystami.
Czy i dlaczego egzorcyzmy mogą być szkodliwe?
Decyzja o skierowaniu pacjenta do egzorcysty oznacza rezygnację z racjonalnego leczenia – farmako i psychoterapii. Jak każda taka rezygnacja oznacza to przynajmniej utratę szans na wyleczenie. A czasami nawet utrwalenie zaburzenia, potwierdzenie domniemania, że to nie choroba, którą można opanować sposobami znanymi medycynie, lecz działanie tajemniczych i groźnych sił. Trzeba jednak dopuścić także i taką możliwość, że potężna sugestia, jaką niesie procedura egzorcyzmowania doprowadzi do poczucia skutecznego uwolnienia od diabła, przyniesie pacjentowi ulgę, chociaż tylko “objawową”. Bo nie usuwa przyczyn poczucia opętania. Zwłaszcza, jeśli przyczyną są urojenia, poprawa będzie zwiewna i krótkotrwała lub wcale jej nie będzie. Niektórzy egzorcyści wiedzą o tym i korzystają z konsultacji psychiatrów, odstępując od egzorcyzmów, gdy dowiadują się, że to jest psychoza. Ale jeśli jest to np. zaburzenie nerwicowe, przejawiające się w formie opętania, nawet skuteczne usunięcie objawów nie usuwa ich przyczyn. Tego, co te objawy sygnalizują, nie da się skutecznie zmienić, odwołując się do wiary i dlatego często egzorcyzmy mają charakter gaszenia pożaru benzyną.
Na czym polega polska specyfika tego zjawiska? Jesteśmy europejską potęgą egzorcyzmowania. Czy jest to tylko wynik aktywności polskiego Kościoła, czy może to mieć związek z ogólnym stanem polskiej służby zdrowia?
Owa specyfika wynika z tego, co powyżej. Nie jesteśmy europejską potęgą racjonalnego myślenia. Kościół ma z pewnością w tym swój niebagatelny udział, w końcu to on kształci egzorcystów i legitymizuje ich praktyki. A stan naszej medycyny… Jaki jest, każdy widzi, ale mimo wszystko nie należy zastępować świadczeń specjalistycznych kierowaniem do znachorów.
Źródła bibliograficzne do artykułu
Książki:
Traugott Konstantin Oesterreich, “Possession, Demoniacal and Other Among Primitive Races: In Antiquity, the Middle Ages and Modern Times” (International Library of Psychology), Routlege, 1999 – http://www.scribd.com/doc/2990515/ Felicitas D. Goodman, “How about Demons? Possession and Exorcism in the Modern World”, Indiana University Press, 1988. Damian Janus, “Psychopatologia a religia. Strukturalne zbieżności pomiędzy zaburzeniami psychicznymi a religią”, ENETEIA, Warszawa 2004. Graham H. Twelftree, “In the Name of Jesus: Exorcism among Early Christians”, Baker Academic, 2007. James M. Collins, “Exorcism and Deliverance Ministry in the Twentieth Century: An Analysis of the Practice and Theology of Exorcism in Modern Western Christianity”, Milton Keynes: Paternoster, 2009.
Artykuły naukowe:
Lister J., By the London Post Regulation of the medical profession – the dangers of exorcism – does the devil smoke? N Engl J Med. 1975 Jun 26;292(26):1391-3 James C. Bozzuto, Cinematic Neurosis Following “The Exorcist”. Report of Four Cases, Journal of Nervous & Mental Disease. 161(1):43-48, July 1975 W. H. Trethowan, Exorcism: a psychiatric viewpoint. J Med Ethics. 1976 September; 2(3): 127–137. PMCID: PMC2495148 Schulz E., “Possessedness” and exorcism in the year 1976, Z Rechtsmed. 1979 Mar 8;82(4):313-321 Schendel E, Kourany RF., Cacodemonomania and exorcism in children. J Clin Psychiatry. 1980 Apr;41(4):119-23 Henderson J., Exorcism and possession in psychotherapy practice. Can J Psychiatry. 1982 Mar;27(2):129-34 Asch SS., Depression and demonic possession: the analyst as an exorcist. Hillside J Clin Psychiatry. 1985;7(2):149-64 Maniam T., Exorcism and psychiatric illness. Two case reports. Med J Malaysia. 1987 Dec;42(4):317-9 Safa K., Reading Saedi’s Ahl-e Hava: pattern and significance in spirit possession beliefs on the southern coasts of Iran. Cult Med Psychiatry. 1988 Mar;12(1):85-111 Bilu Y, Beit-Hallahmi B., Dybbuk-possession as a hysterical symptom: psychodynamic and socio-cultural factors. Isr J Psychiatry Relat Sci. 1989;26(3):138-49 Jean Goodwin, Sally Hill i Reina Attias, Historical and folk techniques of exorcism: applications to the treatment of dissociative disorders. Dissociation, 3(2), 1990 G.A. Fraser, Exorcism rituals: effects on multiple personality disorder patients, Dissociation, XII 1993 Elizabeth S. Bowman, Clinical and spiritual effects of exorcism in fifteen patients with multiple personality disorder. Dissociation, Vol. 6, No. 4, p. 222-238 Arieli A, Aychen S., Mental disease related to belief in being possessed by the “Zar” spirit, Harefuah. 1994 Jun 1;126(11):636-42, 692 Pfeifer S., Belief in demons and exorcism in psychiatric patients in Switzerland. Br J Med Psychol. 1994 Sep;67 ( Pt 3):247-58 AS Hale and NR Pinninti, Exorcism-resistant ghost possession treated with clopenthixol, The British Journal of Psychiatry 165: 386-388 (1994) Stefano Ferracuti, Roberto Sacco, Dissociative Trance Disorder: Clinical and Rorschach Findings in Ten Persons Reporting Demon Possession and Treated by Exorcism, Journal of Personality Assessment, Volume 66, Issue 3 June 1996, pages 525-539, DOI: 10.1207/s15327752jpa6603_4 Hoyersten JG., Possessed! Some historical, psychiatric and curent moments of demonic possession, Tidsskr Nor Laegeforen. 1996 Dec 10;116(30):3602-6 Alean Al-Krenawi and John R. Graham, Spirit Possession and Exorcism in the Treatment of a Bedouin Psychiatric Patient, Clinical Social Work Journal, Volume 25, Number 2, Summer 1997, 211-222, DOI: 10.1023/A:1025714626136 Vendura K, Geserick G., Fatal exorcism. A case report, Arch Kriminol. 1997 Sep-Oct;200(3-4):73-8 Albert C. Gaw, M.D., Qin-zhang Ding, M.D., Ruth E. Levine, M.D. and Hsiao-feng Gaw, L.I.C.S.W., The Clinical Characteristics of Possession Disorder Among 20 Chinese Patients in the Hebei Province of China, American Psychiatric Association, Psychiatr Serv 49:360-365, March 1998 Hédouin V, Révuelta E, Bécart A, Tournel G, Deveaux M, Gosset D., A case of fatal salt water intoxication following an exorcism session. Forensic Sci Int. 1999 Jan 4;99(1):1-4 Üstün T.B., Bertelsen A., Dilling H. i wsp. ICD-10. Zaburzenia psychiczne u osób dorosłych. Opisy przypadków klinicznych, rozdział: F44.3 Trans i opętanie. Gdańsk: Medical Press, 1999, s. 206-208. Dennis L.; A Phenomenological Model For Therapeutic Exorcism For Dissociative Identity Disorder; Journal of Psychology & Theology; Summer 2001; Vol. 29 Issue 2 Haraldur Erlendsson, Multiple personality disorder – demons and angels or archetypal aspects of the inner self, Spirituality and Psychiatry Special Interest Group, Jun 2003 Ferracuti S, DeMarco MC. Ritual homicide during dissociative trance disorder. Int J Offender Ther Comp Criminol. 2004 Feb;48(1):59-64 Andrew Cambers, Demonic Possession, Literacy and ‘Superstition’ in Early Modern England, Past and Present (2009) 202 (1): 3-35. doi: 10.1093/pastj/gtn021 Ted J Kaptchuk, Catherine E Kerr, Abby Zanger, Placebo Controls, Exorcisms and the Devil, Lancet. 2009 October 10; 374(9697): 1234. PMCID: PMC2819054 Igreja V, Dias-Lambranca B, Hershey DA, Racin L, Richters A, Reis R., The epidemiology of spirit possession in the aftermath of mass political violence in Mozambique. Soc Sci Med. 2010 Aug;71(3):592-9
Doniesienia:
John W. Fountain, Exorcists and Exorcisms Proliferate Across U.S., New York Times/November 28, 2000 Paul Burnel, Exorcisms On the Rise, National Catholic Register, 2000 Exorcist’s brother says God claimed autistic boy’s life, not defendant, CNN, July 09, 2004 Nun Dies After Convent Exorcism, Romania, June 24, 2005, CBS News Number of exorcisms on the rise on Australia’s Gold Coast, Catholic News Agency, Brisbane, Australia, Feb 19, 2008 A Singaporean woman who claims to be suffering from post trauma stress disorder following an exorcism has sued a priest for damages over the affair, CathNews, June 25, 2008 Sławomir Cichy, Opętani szukają ratunku, Polska Dziennik Zachodni, 2009-09-07 Tom Jackman, Fairfax teen may have died in Korean exorcism, police say, The Washington Post, October 22, 2009 Exorcism requests on the rise in French-speaking Switzerland, World Radio Switzerland, 4 November, 2010
Artykuły:
Joe Nickell, Exorcism! Driving Out the Nonsense, Investigative Files, Skeptical Inquirer, Volume 25.1, January / February 2001 Classic case: Psychiatric treatment of ghost possession, Mind Hacks, April 12, 2005 Lee Traynor, A Skeptic Goes to an Exorcism, Skeptic, July 7th, 2005 Robert T. Carroll, Exorcism, The Skeptic’s Dictionary Dale Chappell, Good News for Demon Possessed Europeans, Associated Content from Yahoo! Mar 30, 2008 Exorcism on the rise in Europe, The Frame Problem, February 13, 2008 Studentka z Rzeszowa opętana przez diabła, Super Nowości, 5 maja 2008 Andrew Lang, Demoniacal Possession, The Making of Religion, (Chapter VII), Longmans, Green, and Co, London, New York and Bombay, 1900, pp. 128-146 Trance and possession states