Pępek u ludzi to nic innego jak blizna w centralnym punkcie brzucha, która jest pozostałością po odpadniętej pępowinie. Od strony medycznej, ludzki pępek jest jednym z miejsc o tzw. zmniejszonym oporze, czyli obszarem, w którym ściana jamy brzusznej jest słabsza i bardziej podatna na zmiany patologiczne (np. przepuklinę). Pępki mają psy, koty, wiewiórki, a nawet rekiny. Ale czy miały je także dinozaury?
Embriony dinozaurów nie były przymocowane do pępowiny, ale miały połączenie z woreczkiem żółtkowym przez szczelinowy otwór w jamie brzusznej. To rozcięcie spowodowało powstanie długiej, cienkiej blizny pępowinowej, która pozostawała na brzuchu dinozaurów przez całe życie. Szczegóły opisano w czasopiśmie BMC Biology.
Wykorzystując dość nową technikę badawczą, znaną jako wzbudzona laserowo fluorescencja (LIF), międzynarodowy zespół paleontologów odkrył ślady pępka w skamieniałości dinozaura z rodzaju psitakozaura (Psittacosaurus) sprzed 130 mln lat. Gady, których nazwa oznacza “papuzi jaszczur”, żyły na terenie współczesnej Azji ok. 130-100 mln lat temu (kreda). Obecnie znamy ponad dziesięć gatunków należących do tego rodzaju. Zwierzęta te były roślinożercami wielkości gazeli i dysponowały dość mocnymi dziobami. Żyły w Chinach, Mongolii, Rosji i Tajlandii.
Konkretny okaz ze śladami blizny pępowinowej został odkryty w 2002 r. i od tego czasu jest przechowywany w Naturmuseum Senckenberg we Frankfurcie. Do tej pory struktura ta pozostawała niezauważona.
Wyjątkowo dobrze zachowane tkanki miękkie okazu SMF R 4970, który jest ułożony na plecach, pozwoliły na odkrycie łusek naskórka, rogu szyjnego, długiego pióropusza szczecin ogonowych, kloaki, a nawet wzorów pigmentacji skóry. Teraz na SMF R 4970 dostrzeżono także pępek.
Dr Michael Pittman z Chińskiego Uniwersytetu w Hongkongu mówi:
Korzystając z obrazowania LSF, zidentyfikowaliśmy charakterystyczne łuski, które otaczały długą bliznę pępowinową u psitakozaura, podobne do niektórych żyjących jaszczurek i krokodyli. Ten rodzaj blizny nazywamy pępkiem i jest mniejszy u ludzi. Ten okaz jest pierwszą skamieniałością dinozaura, która zachowała pępek.
Pępki nie takie rzadkie
Współczesne ptaki i gady również mają pępki, jednak ślad po otworze, który podczas rozwoju embrionalnego łączył zarodek ze strukturą zapewniającą mu tlen i pokarm zazwyczaj znika u nich w ciągu kilku dni lub tygodni po wykluciu. Wielu naukowców przypuszczało, że dinozaury także powinny mieć pępki, ale w żadnej z zachowanych skamieniałości nie udało się ich namierzyć. Aż do teraz.
Trwały pępek nie jest częsty w królestwie zwierząt, choć istnieją przykłady ssaków (w tym ludzie), które zachowują tę strukturę przez całe życie. Ciekawym przykładem jest gołąb skalny (Columba livia) jako gatunek ptaka, który czasami zachowuje pępek do późnego okresu życia. Niektóre gady, takie jak węże i jaszczurki, również zachowują widoczne blizny z czasów spędzonych w jaju. U węży czasami jest to fałda, natomiast u jaszczurek pępek zmienia się z czasem w łuski. Blizna zaobserwowana u psitakozaura jest podobna morfologicznie do pępków jaszczurek.
Dr Michael Pittman podsumowuje:
Blizna pępkowa jest różna u żyjących gadów. Dlatego też zaobserwowanie jej u okazu psitakozaura, który był tuż przed osiągnięciem dojrzałości płciowej, nie musi oznaczać, że utrzymała się ona z wiekiem u innych dinozaurów nieazjatyckich. Aby się tego dowiedzieć, musimy odkryć więcej pępków dinozaurów.