Stop! Nie wyrzucaj!
Za wyrzucenie zużytych sprzętów elektrycznych i elektronicznych do śmietnika lub porzucenie gdzieś na łonie przyrody można zapłacić karę grzywny, nawet do 5 tys. złotych. O zakazie wyrzucania informuje znak przekreślonego kosza na śmieci zamieszczony na wszystkich urządzeniach wyprodukowanych po 2003 r.
Chcąc pozbyć się elektrośmieci należy oddać je do specjalnie wyznaczonych miejsc. Możliwości jest kilka:
DO PUNKTU ZBIERANIA – Elektrośmieci w nieograniczonej ilości można oddać do punktów zbierania, które powinny znajdować się na terenie każdej gminy. Baza adresów punktów zbierania w Polsce zamieszczona jest na stronie www.elektrosmieci.pl. Informacje można również uzyskać dzwoniąc na bezpłatną infolinię ElektroEko 0 800 000 080. Jeżeli w danym mieście nie ma gminnego punktu zbierania, elektrośmieci można przekazać do lokalnej firmy zbierającej odpady komunalne.
DO SKLEPU – Chcąc się pozbyć zużytych urządzeń możemy je oddać sklepu lub hurtowni przy zakupie nowych sprzętów. Sklep powinien przyjąć elektrośmieci bezpłatnie na zasadach wymiany, w ilości jeden za jeden tego samego typu (np. zużyty komputer za nowy komputer). Często, sklepy od razu oferują, że dostarczając zakupiony sprzęt, odbiorą stary. Jeżeli nie, transport trzeba zapewnić we własnym zakresie. W sklepach z oświetleniem powinny znajdować się specjalne pojemniki, do których można wrzucać zużyte świetlówki i żarówki energooszczędne.
DO SERWISU – Po tegorocznej nowelizacji ustawy, zepsute urządzenia można również zostawić w naprawczym punkcie serwisowym, w momencie, gdy naprawa urządzenia nie jest już możliwa. Serwisant może odmówić przyjęcia elektrośmieci tylko wtedy, gdy klient przyniesie sprzęt od razu
z zamiarem pozbycia się go a nie naprawy, oraz gdy stare urządzenie stanowi zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników serwisu.
DO PUNKTU SKUPU ZŁOMU – Ostatnią z możliwości pozbycia się kłopotliwych elektrośmieci, jest oddanie ich do punktu skupu złomu, który prowadzi rejestrowaną działalność w zakresie zbierania tego rodzaju odpadów. Punkt skupu złomu również powinien nieodpłatnie przyjąć każdą ilość zużytego sprzętu bez względu na jego rodzaj.
Zużytych urządzeń nie wolno samodzielnie rozbierać na części. Elektrośmieci to odpady niebezpieczne, i ich demontaż to skomplikowany proces, który musi być przeprowadzony w odpowiednich warunkach przy zachowaniu środków ostrożności. Demontaż poza wyspecjalizowanym zakładem przetwarzania jest nielegalny. grozi kara od 2 do 100 tys. zł (dotyczy to zarówno firm jak i osób fizycznych).
Dlaczego elektrośmieci są szkodliwe?
Wszystkie zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne działające kiedyś na prąd lub na baterie – zepsute komputery, zabawki i gadżety elektroniczne, stare pralki, lodówki, a także przepalone świetlówki – klasyfikowane są jako odpady niebezpieczne (zgodnie z ustawą o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym z 29 lipca 2005 r.). Są to szkodliwe odpady, ponieważ zawierają trujące substancje, które zanieczyszczają środowisko i zagrażają zdrowiu organizmów żywych. Dlatego, elektrośmieci powinny być selektywnie zbierane, następnie poddane bezpiecznemu przetworzeniu i przekazane do recyklingu.
Substancje szkodliwe (np. freon w lodówkach, rtęć w świetlówkach i kineskopach, ołów w połączeniach lutowanych) mogą wydostać się na zewnątrz z uszkodzonych, zdemontowanych i źle zagospodarowanych urządzeń, następnie łatwo przedostają się do środowiska. Przykładowo rtęć z rozbitej świetlówki, albo freon z zepsutej lodówki, szybko przenikają do gleby, wody
i powietrza. Są to substancje toksyczne przyczyniające się do degradacji środowiska naturalnego. Na przykład, rtęć jest niebezpiecznym metalem ciężkim, który po przeniknięciu do organizmu powoduje uszkodzenie nerek, zaburzenia wzroku, słuchu i mowy, deformuje kości i może być przyczyną zmian nowotworowych.
Obieg zamknięty
„Cykl życia” urządzeń elektrycznych i elektronicznych – od momentu produkcji, do momentu przetworzenia – to obieg zamknięty.
Urządzenia elektryczne i elektroniczne produkowane są w fabryce producenta. Stamtąd przekazywane są do punktów sprzedaży (np. hurtowni i sklepów). Ze sklepu, sprzęty trafiają do naszych domów, gdzie po upływie czasu zużywają się i stają elektrośmieciami. Elektrośmieci powinny być oddane do punktu zbierania lub do sklepu (przy zakupie nowych urządzeń), gdzie są segregowane i odpowiednio przechowywane w dużych kontenerach i pojemnikach. Następnie, elektrośmieci są transportowane do specjalistycznego zakładu przetwarzania. W zakładzie, w zabezpieczonych warunkach odbywa się demontaż, który polega na oddzieleniu części nadających się do ponownego wykorzystania od części niebezpiecznych, i rozłożeniu urządzeń na drobniejsze elementy składowe nadające się do dalszego przetwarzania. Szkodliwe substancje są neutralizowane, a przydatne i cenne surowce odzyskiwane. Na ostatnim etapie „cyklu życia”, recykler (np. huta) ponownie wszystko przetwarza i przekazuje do produkcji kolejnych nowych urządzeń i elementów. Surowce i gotowe materiały z powrotem wracają do fabryki producenta. I tak w kółko.
Korzyści z recyklingu elektrośmieci
Podstawowym celem recyklingu zużytych urządzeń elektrycznych, elektronicznych i oświetleniowych jest redukcja szkodliwego oddziaływania na środowisko oraz maksymalnie odzyskanie cennych surowców naturalnych. Pozyskane materiały, surowce i elementy mogą być ponownie wykorzystane do produkcji nowych sprzętów i przedmiotów codziennego użytku.
Dzięki procesom recyklingu pralki, szklane drzwiczki mogą być przerobione na praktyczną miskę żaroodporną, a odzyskane i przetworzone włókna karbonowe posłużą do produkcji wytrzymałych żagli lub namiotów. Metale odzyskane ze zużytych telefonów komórkowych: złoto, platynę, srebro, miedź, można wykorzystać do wytwarzania czajników, plomb dentystycznych, albo instrumentów muzycznych. Plastikowe elementy odzyskane ze zużytej lodówki posłużą do produkcji kołpaków samochodowych, a odzyskany freon do napełnienia nowej chłodziarki. Najbardziej efektywny jest recykling zużytego oświetlenia – dzięki nowoczesnej technologii, aż 90% elementów i surowców ze zużytej świetlówki można wykorzystać do produkcji nowej lampy.
Opłata recyklingowa
Recykling elektrośmieci ma też aspekt finansowy. W cenę sprzętów elektrycznych i elektronicznych wkalkulowana jest opłata recyklingowa. Jest to tzw. koszt gospodarowania odpadem – KGO, który pokrywa m.in. transport, odzysk i przetworzenie zużytych sprzętów. Od stycznia 2009 r. sklepy mają obowiązek uwidocznić koszty recyklingu, zatem możemy zobaczyć ile kosztuje recykling poszczególnych sprzętów. Odzysk i ponowne wykorzystanie materiałów, elementów i surowców zmniejsza koszty technologiczne produkcji nowych urządzeń, dzięki czemu nowe produkty są tańsze.
Poziom zbierania – 4 kg elektrośmieci na mieszkańca
Na mocy dyrektywy unijnej, Polska zobligowana do osiągnięcia średniego poziomu zebranego zużytego sprzętu na minimalnym poziomie 4 kg na mieszkańca. W 2007 r. z polskich gospodarstw domowych zebrano jedynie 0,71 kg na mieszkańca (według raportu Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska). Wyniki zbierania za 2008 rok pokazują, że zebraliśmy jedynie 25 % wymaganej masy elektrośmieci, czyli nieco ponad 1 kg na osobę. W związku z nieosiągnięciem wymaganej ilości elektrośmieci, na producentów nałożone zostaną kary finansowe, co może przełożyć się na wyższe ceny urządzeń elektrycznych i elektronicznych.
SUBSTANCJE SZKODLIWE ZAWARTE W ELEKTROŚMIECIACH
Urządzenia elektryczne i elektroniczne zawierają wiele szkodliwych i toksycznych substancji, które mogą łatwo przeniknąć do gleby, wód gruntowych i powietrza. Dlatego elektrośmieci to odpady niebezpieczne, które zanieczyszczają środowisko naturalne.
Niewłaściwe postępowanie ze zużytym sprzętem elektrycznym, elektronicznym i oświetleniowym – czyli wyrzucanie elektrośmieci do śmietnika lub porzucanie ich w lasach czy przydrożnych rowach, zatruwa i niszczy środowisko, przez co zagraża zdrowiu ludzi i zwierząt.
Wiele z substancji zawartych w urządzeniach elektronicznych to trucizny, związki mutagenne (powodujące zmiany w naszym aparacie genetycznym) oraz rakotwórcze. Jeśli toksyczne substancje ze stłuczonego kineskopu telewizora, rozbitych świetlówek, albo zdezelowanej lodówki będą
w dużych ilościach przenikać do środowiska, to w przyszłości możemy pić skażoną wodę, jeść nafaszerowane chemią jedzenie albo oddychać brudnym i skażonym powietrzem.
Rtęć zawarta jest w niektórych świetlówkach. Jest to metal bardzo szkodliwy, który po przeniknięciu
do organizmu powoduje uszkodzenie nerek, zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, i koordynacji ruchów, deformuje kości i może być przyczyną zmian nowotworowych.
Ołów wykorzystywany jest w elektronice jako składnik stopów lutowniczych i szkła kineskopowego.
Ma właściwości toksyczne i rakotwórcze. Wchłonięty do organizmu, najpierw dostaje się z krwią do wątroby, płuc, serca i nerek, potem metal gromadzi się w skórze i mięśniach. Ostatecznie kumuluje się w tkance kostnej i niszczy szpik.
Związki bromu stosowane są w komputerach. Po przeniknięciu do środowiska powodują u ludzi i zwierząt schorzenia układu rozrodczego oraz problemy neurologiczne.
Chrom jest stosowany do powlekania elementów metalowych, aby uchronić je przed korozją. Pierwiastek jest też zawarty w luminoforze lamp kineskopowych. Zatrucie chromem objawia się zaburzeniami układu krążenia oraz układu oddechowego, chorobami skóry oraz alergią.
Kadm zawarty jest w bateriach urządzeń elektrycznych. Zaburza czynności nerek, funkcje rozrodcze, powoduje chorobę nadciśnieniową, wywołuje zmiany nowotworowe, zaburza metabolizm wapnia powodując deformację szkieletu kostnego.
Nikiel gdy przedostanie się do organizmu w dużym stężeniu uszkadza błony śluzowe, obniża poziom magnezu oraz cynku w wątrobie, powoduje zmiany w szpiku kostnym oraz może przyczyniać się do zmian nowotworowych.
PCB (związki chemiczne) pełnią w urządzeniach funkcje chłodzące, smarujące i izolujące.
Po przedostaniu się do organizmu zalega w tkance tłuszczowej powodując m.in. uszkodzenia wątroby, anomalie reprodukcyjne, osłabienie odporności, zaburzenia neurologiczne i hormonalne.
R-12, czyli freon to gaz syntetyczny zawarty w klimatyzatorach i lodówkach, w których pełni funkcję chłodniczą. Jest szczególnie szkodliwy dla warstwy ozonowej. Od 1998 roku nie wolno go stosować
w urządzeniach elektrycznych, jednak nadal spotykany jest w urządzeniach starszego typu.
Azbest używany jest w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych m.in. ze względu na swoje właściwości izolacyjne. Jest jednak przyczyną wielu groźnych chorób np. pylicy azbestowej, raka płuc i nowotworu międzybłoniaka opłucnej.
GRUPY PRODUKTOWE OBJĘTE USTAWĄ O ZSEE
Wielkogabarytowe urządzenia AGD
urządzenia chłodniczelodówkizamrażarkipralkisuszarki do ubrańzmywarkielektryczne kuchenkipiekarnikielektryczne urządzenia grzewczeurządzenia wentylacyjne i klimatyzacyjne
Małogabarytowe urządzenia AGD
odkurzaczemaszyny do szycia maszyny dziewiarskieżelazkatosteryfrytkownicerozdrabniaczemikserymłynki do kawynoże elektryczneurządzenia do pielęgnacji ciała np. suszarki, depilatory, golarkizegarki, zegary i inne czasomierzewagi
Sprzęt oświetleniowy
oprawy oświetleniowe do lamp fluorescencyjnych, z wyjątkiem opraw oświetleniowych stosowanych w gospodarstwach domowychliniowe lampy fluorescencyjnekompaktowe lampy fluorescencyjnewysokoprężne lampy wyładowcze, w tym ciśnieniowe lampy sodowe oraz lampy metalohalogenkoweniskoprężne lampy sodowe, pozostałe urządzenia oświetleniowe służące do celów rozpraszania i kontroli światła
Zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy
kolejki elektryczne lub tory wyścigowekieszonkowe konsole do gier videogry videokomputerowo sterowane urządzenia do uprawiania sportów rowerowych, nurkowania, biegania, wiosłowania, sprzęt sportowy z elektrycznymi lub elektronicznymi częściami składowymi,automaty uruchamiane monetą, banknotem (pieniądzem papierowym), żetonem lub innym podobnym artykułem
Przyrządy do nadzoru i kontroli
czujniki dymuregulatory ciepłatermostatyurządzenia pomiarowe ważące lub do nastawu używane w gospodarstwie domowym lub jako sprzęt laboratoryjnypozostałe przyrządy nadzoru i kontroli używane w obiektach i instalacjach przemysłowych (np. w panelach sterowniczych)
Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny
komputerydrukarkilaptopynotepadykopiarkikalkulatoryterminalefaksytelefonykomórki
Sprzęt audiowizualny
radioodbiornikitelewizorydyktafonymagnetofonykamery i odtwarzacze videodvdsprzęty hi-fiwzmacniacze dźwiękuinstrumenty muzyczne
Narzędzia elektryczne i elektroniczne z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych
wiertarki, piłymaszyny do szyciaurządzenia do skręcania, mielenia, piaskowania, przemiału, piłowania, cięcia, nawiercania, robienia otworów, nabijania, składania, gięcia lub podobnych metod przetwarzania drewna, metalu narzędzia do nitowania, przybijania lub przyśrubowania lub usuwania nitów, gwoździ, śrub lub podobnych zastosowańnarzędzia do spawania, lutowania lub podobnych zastosowańurządzenia do rozpylania, rozprowadzania, rozpraszania lub innego typu nanoszenia cieczy lub substancji gazowych innymi metodaminarzędzia do koszenia trawy lub innych prac ogrodniczych
Przyrządy medyczne, z wyjątkiem wszystkich wszczepianych i skażonych produktów
sprzęt do radioterapiisprzęt do badań kardiologicznychsprzęt do dializoterapiisprzęt do wentylacji płuc urządzenia medyczne wykorzystujące technikę nuklearnąsprzęt laboratoryjny do diagnozowania in-vitrozamrażarki laboratoryjnetesty płodnościpozostałe urządzenia do wykrywania, zapobiegania, monitorowania, leczenia, łagodzenia choroby, urazów
Automaty do wydawania
automaty do wydawania napojów gorącychautomaty do wydawania butelek lub puszek z zimnymi i gorącymi napojamiautomaty do wydawania produktów stałychautomaty do wydawania pieniędzy-bankomatyinne wydające wszelkiego rodzaju produkty