Czym są cechy charakteru?
W języku potocznym często zdarza się ludziom mylić cechy charakteru z cechami osobowości. Tymczasem pojęcia te nie są ze sobą tożsame, warto zatem przyjrzeć się ich ogólnym definicjom.
Hans Eysenck, znany angielski profesor psychiatrii, określał osobowość jako względnie niezmienną organizację charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które decydują o specyficznych sposobach przystosowania się do otoczenia. Definicja Eysencka nie jest oczywiście wiążąca; na przestrzeni lat pojawiały się konkurencyjne modele dotyczące tego, jak opisywać cechy osobowości człowieka. Autorzy zgadzają się jednak na ogół, że osobowość to po prostu zestaw pewnych cech charakteru.
Charakter będzie zatem z kolei trzonem osobowości, którego podstawę stanowi siła woli, sposób reagowania na docierające do nas bodźce, oraz zasady, jakimi kierujemy się w życiu.
Na charakter składają się jego określone cechy, modelowane w ciągu całego życia. Tym, co kształtuje cechy ludzkie, będzie zarówno wychowanie, jak i indywidualna aktywność, a także przeżyte doświadczenia… oraz po prostu geny. Niebagatelnym czynnikiem okaże się także wiek: wraz z procesem starzenia postępują zmiany organiczne, które wydatnie wpływają na charakter.
Cechy charakteru dzielimy na pozytywne i negatywne, a zatem dobre i złe. Taki podział wydaje się na pierwszy rzut oka dość klarowny, ale wiąże się z nim nierozerwalnie problem rozumienia i oceny. Kto powinien decydować o wartościowaniu poszczególnych cech? Czy ta sama cecha zawsze okazuje się pożądana lub nieakceptowana?
Tak postawioną kwestię można rozpatrywać z wielu perspektyw. Inną odpowiedź uzyskamy w gabinecie psychoterapeutycznym, inną podczas rozmowy rekrutacyjnej w międzynarodowej korporacji, a jeszcze inną w trakcie dyskusji z partnerem lub przyjacielem. Zresztą, nawet w tym samym środowisku określone cechy mogą być wartościowane odmiennie w zależności od aktualnego kontekstu sytuacyjnego.
Pozytywne i negatywne cechy charakteru
Dobre cechy charakteru umożliwiają budowanie wartościowych relacji z innymi ludźmi, a także udane funkcjonowanie w życiu. Zalicza się do nich m.in.: asertywność, altruizm, empatię, komunikatywność, lojalność, pomysłowość, samodzielność, troskliwość, wyrozumiałość. Należałoby przy okazji zwrócić uwagę na fakt, iż nawet najkorzystniejsze cechy w zbyt dużym natężeniu potrafią zaszkodzić, zmieniając się we własne przeciwieństwa.
Złe cechy charakteru to z kolei takie, które utrudniają codzienne funkcjonowanie oraz generują konflikty. Można wśród nich wyróżnić np.: agresję, arogancję, bezczelność, bezwzględność, cynizm, chamstwo, dumę, gadulstwo, tchórzostwo, uległość, zarozumiałość.
Które cechy charakteru ciężko sklasyfikować?
Jak zostało już powiedziane wcześniej, nie wszystkie cechy charakteru posiadają jednoznacznie dobry lub zły wydźwięk. Istnieje oczywiście pewien uniwersalny zestaw cech pozytywnych (jak asertywność, komunikatywność czy lojalność), jednak wiele innych swoje właściwe miejsce znajduje dopiero w danej sytuacji. Wszystko zależy więc od tego, czy pragniemy zdobyć uznanie w oczach szefa, sąsiada czy współmałżonka – każda z tych osób będzie postrzegała nas nieco inaczej. Różne będą także ich oczekiwania.
Przykładowo, gadulstwo (cecha negatywna) może zostać przekute w elokwencję (cecha pozytywna na zdecydowanej większości stanowisk). Z kolei bezwzględność – choć moralnie zła – bywa bardzo pożądana np. w wielu korporacjach prawniczych, pomagając niejednokrotnie w karierze.
Odmiennie może się natomiast kształtować sytuacja w związku. Tutaj np. wyrozumiałość względem partnera wcale nie musi być odbierana jednoznacznie pozytywnie, gdyż czasami świadczy o braku prawdziwego zainteresowania z naszej strony. Z drugiej strony, troskliwość bywa niejednokrotnie interpretowana jako przejaw nadmiernej kontroli.
Wszystko zależy zatem od środowiska, w jakim na co dzień funkcjonujemy, a także od naszej gotowości pracy nad sobą i swoim charakterem.
Czy da się zmienić cechy charakteru?
Prawda jest taka, że nie musimy podejmować żadnych starań, aby zmieniać cechy swojego charakteru, gdyż to się i tak dzieje na przestrzeni całego życia. W miarę upływu lat jesteśmy zmuszeni podejmować różnorodne (nierzadko trudne!) decyzje, przeżywamy także osobiste wzloty i upadki – wszystkie owe czynniki wpływają na zmiany charakteru.
Pragnąc z jakiegoś powodu wpłynąć na kierunek tych zmian, warto pracować nad samoakceptacją oraz samoświadomością. Dużą pomocą będą nam również służyły rozmowy z ludźmi – nie bójmy się pytać ich o zdanie na nasz temat, wsłuchujmy się uważnie w otrzymywane informacje zwrotne.
Jeżeli ani jedno spośród tych rozwiązań nie okaże się skuteczne, warto poszukać profesjonalnej pomocy u psychologa lub coacha.
Cechy osobowości
Aby zilustrować różnicę pomiędzy cechami charakteru a cechami osobowości, należy poświęcić nieco uwagi opisowi tych ostatnich. Pomocny bywa tu model wypracowany przez Paula Costę i Roberta McCrae’a, czyli tzw. Wielka Piątka. Opiera się ona na kilku opozycjach:
Neurotyczność/Stałość emocjonalna – przystosowanie lub niezrównoważenie emocjonalne, skłonność do przeżywania negatywnych emocji, stopień podatności na stres
Ekstrawersja/Introwersja – jakość i ilość zawieranych kontaktów społecznych
Otwartość/Zamknięcie na doświadczenie – tolerancja na nowe sytuacje bądź jej brak
Ugodowość/Antagonizm – nastawienie do innych ludzi
Sumienność/Nieukierunkowanie – poziom wytrwałości i zmotywowania w dążeniu do postawionego sobie celu.
Specjaliści podają także pewien zestaw cech charakterystycznych dla osobowości dojrzałej. Będzie to przede wszystkim akceptacja samego siebie, znajomość emocji swoich i innych ludzi (oraz umiejętność skutecznego radzenia sobie z nimi), jak również pewność siebie i realny optymizm.