Badania w Dmanisi, niewielkiej miejscowości położonej ponad 55 km od stolicy Gruzji Tbilisi, prowadził zespół pod kierunkiem Davida Lordkipanize z Narodowego Muzeum Gruzji oraz Reida Ferringa z Uniwersytetu Północnego Teksasu. Swoje znaleziska uczeni opisali na łamach „Proceedings of the National Academy of Sciences”. W warstwie datowanej na 1,85–1,77 miliona lat odkryli pokaźny zbiór kamiennych narzędzi liczący 73 obiekty. W pobliżu spoczywały 34 kości, należące do niezidentyfikowanego na razie hominida. Ponieważ nieco wcześniej, w warstwie znajdującej się powyżej aktualnych wykopalisk, czyli młodszej, odkopano szczątki homo erectusa, naukowcy podejrzewają, że kości można przypisać istotom z tego gatunku lub ich
bezpośrednim przodkom. Odkrycia z Dmanisi mogą okazać się przełomowe, gdyż najstarsze ślady obecności homo erectusa w Afryce pochodzą sprzed 1,78 –1,65 mi-liona lat (Lordkipanize i Ferring twierdzą, że ta druga data jest bardziej wiarygodna). A więc jeśli rzeczywiście homo erectus pojawił się na afrykańskich sawannach zaledwie 1,65 miliona lat temu, musiał wyewoluować wcześniej, właśnie na terenie Gruzji. To z kolei podważa wszystko, co do tej pory napisano na temat ewolucji rodzaju ludzkiego. W świetle nowej teorii dzieje ludzkości mogły wyglądać następująco.
Około dwóch milionów lat temu na tereny Gruzji przybyli niezidentyfikowani przedstawiciele rodzaju Australopithecus, krewniacy słynnej Lucy z etiopskiej Hadar, której szczątki znaleziono w 1974 roku. Były to zapewne niewielkie istoty o mózgu pojemności około 500 cm sześc. Z wyglądu bardziej przypominały małpy niż ludzi. Właśnie one dały początek nowemu gatunkowi hominida, którego pierwsze kości Lordkipanize znalazł w Dmanisi w latach 1999–2001. Hominid żył mniej więcej 1,85 miliona lat temu. Wielkość mózgu tej istoty (600 –775 cm sześc.) plasowała go dość blisko australopiteków, podobnie zresztą jak masywna szczęka i niewielki wzrost – ok. 1,5 metra. Budowa szkieletu wskazywała jednak, że homo georgicus (bo tak Lordkipanize nazwał nowy gatunek) musiał być niezłym piechurem. Lordkipanize i Ferring sądzą, że to właśnie on był bezpośrednim przodkiem homo erectusa lub jego pierwszą, prymitywną jeszcze „wersją”, która dała początek „prawdziwemu” homo erectusowi (mózg poj. około 900–1100 cm sześc.). Teoria gruzińskiego pochodzenia tego gatunku tłumaczy dość szybkie rozprzestrzenienie się homo erectusa na terenie Azji. Uczonych zawsze dziwiło bowiem, jak istoty, które wyewoluowały gdzieś we wschodniej Afryce ok. 1,8–1,7 miliona lat temu, już 1,7 miliona lat temu mogły pojawić się w Chinach i dotrzeć na Jawę sto tysięcy lat później.
Lordkipanize i Ferring sugerują też, że równie szybko jak na wschód, gruziński homo erectus ruszył na zachód i dalej na południe w kierunku wschodniej Afryki. Tam właśnie znaleziono najstarsze afrykańskie szczątki przedstawicieli tego gatunku, jak na przykład chłopca sprzed 1,6-1,5 miliona lat odkopanego nad jeziorem Turkana w Kenii. Kontrowersyjna teoria opisana w „Proceedings of the National Academy of Sciences” wywołała spore zamieszanie w świecie naukowym, ponieważ homo erectus ma podstawowe znaczenie dla ewolucji rodzaju ludzkiego. Był pierwszym gatunkiem, który możemy w pełni określić mianem człowieka. Wiele wskazuje, że budował tratwy i nosił ubranie. Wiadomo też, że jego potomkami byli neandertalczycy i nasi bezpośredni przodkowie – pierwsi homo sapiens. Dmanisi jest więc obecnie najważniejszym paleoantropologicznym stanowiskiem wykopaliskowym na świecie.
ZAGADKI EWOLUCJI
Współczesna paleoantropologia obala kolejne dogmaty teorii ewolucji rodzaju ludzkiego. Homo habilis, uważany za przodka homo erectusa, był jedynie jego kuzynem. Z racji swych „ludzkich” cech homo habilis, czyli człowiek zręczny (pojawił się ok. 2,33 mln lat temu), znakomicie nadawał się na najstarszego przodka homo sapiens. Z przeprowadzonych w Afryce badań wynikało, że ok. 1,9 mln lat temu homo habilis dał początek gatunkowi homo erectus (człowiek wyprostowany), z którego ok. 200 tys. lat temu
wyewoluowali ludzie.
Wyniki wykopalisk opublikowane cztery lata temu dowodzą jednak, że homo habilis nie mógł być przodkiem homo erectusa. W północno-wschodniej części Kenii, w regionie Ileret, zespół Meave i Luise Leakey znalazł górną szczękę homo habilisa. Liczyła
zaledwie 1,44 mln lat. To najmłodszy z odkopanych do tej pory szczątków przedstawiciela tego gatunku.
Znalezisko oznacza, że człowiek zręczny oraz homo erectus żyli obok siebie przez długi okres: pół miliona lat. „Ich współistnienie wskazuje, że homo erectus nie mógł wyewoluować z homo habilisa – tłumaczy prof. Meave Leakey. – Obydwa gatunki były odseparowane od siebie, co dowodzi, że każdy z nich zajmował inną ekologiczną niszę. Przez to unikały rywalizacji o pożywienie”. Według Leakey homo habilis oraz homo erectus to siostrzane gatunki, które 2–3 mln lat temu posiadały wspólnego przodka. Nie wiadomo dotąd, kto nim był, gdyż skamieniałości z tego okresu są niezwykle rzadko spotykane.
Komentuje dla nas Bernard Wood – paleoantropolog, wykładowca na George Washington University
Czy jest możliwe, że w Dmanisi znajdziemy jeszcze starsze ślady obecności naszych przodków z rodzaju homo?
Żadne z osadów, znalezione podczas wykopalisk w tym miejscu, nie mogą być starsze niż 1,85 miliona lat, ponieważ z tego okresu pochodzi znajdująca się pod nimi warstwa bazaltu. Wyniki badań z Dmanisi dowodzą jednak, że nasi przodkowie pojawili się tam co najmniej 1,85 miliona lat temu. Jest bardzo prawdopodobne, że byli tam wcześniej. Potrzebne są dalsze badania w innych miejscach.
W jednym z komentarzy napisał pan, że homo habilis, kuzyn homo erectusa, powinien zostać wyłączony z rodzaju homo. Dlaczego?
Jak wiadomo, homo habilis nie był naszym przodkiem, a od homo erectusa różniło go wiele szczegółów anatomicznych: wielkość zębów i szczęki, proporcje i siła kończyn, budowa nadgarstka, dieta. Były to gatunki zajmujące różne nisze ekologiczne. Dlatego pierwszą istotą zaliczaną do rodzaju homo powinien być jednak homo erectus.
Gdzie w takim razie wyewoluował ten gatunek: w Afryce czy w Gruzji?
Jeszcze niedawno wszyscy antropolodzy sądzili, że odbyło się to w Afryce. Jednak ostatnie 10 lat badań: zarówno w Dmanisi, jak i na indonezyjskiej ,wyspie Flores, gdzie znaleziono słynnego „hobbita”, podważyło te założenia. Pochodzenie rodzaju ludzkiego pozostaje frustrująco niejasne.